کد مطلب : ۱۳۳۷۰
پدر شعر آئینی کشور:
شعرهای مداحان از تولید به مصرف شده است
فرهنگ - جلال بیطرفان: در حاشیه ششمین نشست عاشوراپژوهی «چهل منزل تا اربعین» با عنوان «پیشینه شعر عاشورایی در زبان فارسی» که از سوی مرکز مطالعات راهبردی خیمه برگزار شد، با استاد محمدعلی مجاهدی، شاعر و پدر شعر آئینی کشور به گفتگو نشستیم.
خیمه: به نظر شما مشکلات جامعه مداحان چیست؟
مجاهدی: مشکلاتی که جامعه مداحان مدت‌هاست با آن دست به گريبان است مشکلات بسيار پيچيده‌ای است ما از حدود ۱۵ سال پيش اين احساس را داشتيم که اين مسيری که ستايشگران اهل بيت(ع) در پيش گرفته‌اند سرانجام خوبی نخواهد داشت و به مشکل برمی‌خوريم و پيشنهادمان اين بود که اهميت جامعه مداحان چون کمتر از ساير نهادهای مشابه نيست يک نهاد رسمی در کشور متولی امور مربوط به مداحان می‌شود؛ که خوشبختانه بعد از بررسی‌ها ولی متأسفانه خيلی دير، اين ضرورت را احساس کردند و دو سالی است که تقريباً در مراکز استان‌ها کانون شاعران و مداحان تشکيل شد؛ شعرايی که سروده‌هايشان در چارچوب مقوله‌های مذهبی و غيرمذهبی است.
خیمه: انتخابات کانون مداحان و شاعران قم چه زمانی انجام شد؟
مجاهدی: در زمانی که مرحوم آقای ايرانی(ره) مديرکل سازمان تبليغات اسلامی قم بودند انتخابات کانون مداحان و شاعران استان‌ها برگزار شد و به صورت خيلی آبرومند و با اقبال چشمگيری هم مواجه شد و عزيزان هفت نفر را طبق دستورالعملی به عنوان اعضای اصلی کانون تعيين کردند و بعد هم شرح وظيفه‌ای از تهران فرستاده بودند که ما اين شرح وظيفه را کامل نديديم و پيشنهاد کرديم که اين شرح وظايف يک مقداری جامع‌تر و کامل‌تر باشد و آنها قبول کردند که تقريباً می‌شود گفت يک شرح وظايف قابل قبولی تنظيم شد و مورد قبول سازمان تبليغات هم قرار گرفت.
به هر حال براساس همان اساسنامه که شرح وظايفی هم دارد، کارهای کانون در سراسر کشور انجام می‌شود به طوری که عزيزانی که در سازمان تبليغات هستند می‌گفتند کانون شاعران و مداحان استان قم به علت فعاليت‌های نسبتاً مستمر و مفيدی که داشته به عنوان کانون نمونه در سراسر کشور انتخاب شده است.
خیمه: مشکلات کانون شاعران و مداحان قم چه بود؟
مجاهدی: از نظر بودجه واقعاً مشکل اساسی داشتيم آقای ايرانی هم به علت کسالتی که داشتند، اين اواخر در اثر بيماری کمتر در محل کار حضور پيدا می‌کردند و به علت بی‌عنايتی بعضی آقایان خيلی کارها پيش نمی‌رفت و ما ناگزير شديم از ساير نهادها کمک بگيريم؛ مثلاً دفتر تبليغات قم رفتيم و با حاج‌آقای ربانی، مديريت محترم دفتر تبليغات اسلامی اعضای هيئت کانون چند جلسه گذاشتيم و انصافاً آقای ربانی قدم‌های بسيار خوبی برداشت برای کانون سهميه‌ای قرار دادند که بتوانند استفاده کنند.
اگرچه اين سهميه خيلی ناچيز است اما به هر حال برای شروع کار يا هر موقع ما نياز داشتيم از سالن دفتر تبليغات برای برگزاری مراسم‌ها استفاده کردیم و از ما هزينه‌ای دريافت نکردند. کلاس‌های آموزشی که برای مداحان گذاشته بودند، کلاس‌های آموزشی بسيار خوب و مفيدی بود. برای مداحان موضوعاتی را در نظر گرفته بوديم که به صورت واحد درسی پاس کنند اگر چه کميسيونی که ما می‌خواستيم انجام نشد و قدری خود مداحان همت لازم را به خرج ندادند و حضور مداومی نداشتند ولی روی هم رفته برای شروع کار ما راضی بوديم.
دو، سه برنامه سراسری هم برگزار کرديم. پارسال سوگواره شعر عاشورايی بود که در نهايت متانت برگزار شد ميزان تأثيرگذاری آن هم در مخاطبان برنامه براساس فرم‌هايی که تنظيم و استخراج شده بود، مطلوب بوده است. مطالبی که در رابطه با آسيب‌شناسی شعر عاشورا و آسيب‌شناسی اصلاً شغل مردم و کار مردم انجام شد خوشبختانه غير از يکی دو موردی که احساس نگرانی کرده بودند ولی بقيه عزيزان مسائل عنوان شده در ميزگرد را خيلی لازم می‌دانستند و استفاده کردند.
با درگذشت آقای ايرانی که خدا رحمتشان کند، و با حضور حجت‌الاسلام اسکندری با قدرت بيشتری کار کانون دنبال شد و براساس قول و قراری که گذاشتند قرار است که آن اتفاقی که مورد نياز ما بود، رخ دهد تا ما هم بتوانيم ان‌شاءالله گام‌های استوارتری در اين مسير برداريم؛ البته فکر می‌کنم يکی، دو ماه ديگر عمر اين هيئت مديره به پايان می‌رسد و بايد انتخابات مجدد صورت گيرد.
خیمه: سفری هم ظاهراً به مشهد در نظر گرفته شده بود؟
مجاهدی: بله آن سفر هم انجام شد قرار بود ۷۰ نفر بروند که ۵۰ نفر انتخاب شدند و مشرف شدند؛ البته خودم نیز مشرف شدم و نسبتا راضی بودم ولی باید قبلا هماهنگی‌های بیشتری انجام می‌شد.
خیمه: در رابطه با شعرهایی که مداحان می‌خوانند و انتقادهای جدی به آنها وارد است و به گفته بعضی از اساتید حساب شده نيست، چه نظری دارید؟
مجاهدی: من اشاره کردم که مقوله آسيب‌شناسی مسئله بسيار جدی است؛ در دو بخش هم به شکل و نگاه شاعر اين آسيب‌شناسی مربوط می‌شود و هم به خود مداح؛ مثلا شاعر شعری را با محتوای قابل قبول می‌سراید اما اگر مداح از آهنگی نامناسب و یا از تصنیف‌های رایج در آن طرف آب برای پياده کردن شعر استفاده کند، انتقاد وارد است.
از طرفی اخيراً مد شده است که آقايان مداح برای اينکه مستقل بشوند خودشان دست به کار شده‌اند و کارشان از توليد به مصرف است؛ خودشان شعر می‌سازند و خودشان هم اجرا می‌کنند.
به هر حال شعر دو بعد دارد يکی جنبه ساختاری لفظی است که باید استوار و محکم باشد و دوم جنبه محتوايی و معنوی شعر است که نباید حاوی مطالب خرافی و گزافه و غيرمستند باشد؛ تمامی فلسفه تشکيل اين کانون‌ها بيشتر همين است که ان‌شاءالله به تفکيک به جايی برسيم که بتوانيم مداحان این موارد را رعایت کنند و براي رسيدن به اين نقطه مسيرهای بسيار زيادی را بايد طی کنيم.
خیمه: ضمانت اجرايی اين کارچيست؟
مجاهدی: در حال حاضر ضمانتی ندارد؛ ولی اگر فرض کنيم سازمان حج و زيارت بيايد و مکلف شود هر مداحی را که می‌خواهد در ايام حج اعزام کند بايد حتماً مورد تأييد کانون باشد و کانون وی را تأييد کند، آن زمان ناگزير هستند که يک همکاری مستمری را با کانون داشته باشند و ساير گلوگاه‌هايی که می‌تواند وجود داشته باشد.
به عقيده من عزيزانی که حسينيه‌ها را اداره می‌کنند و بيشتر خودجوش و مردمی هستند اگر توجيه شوند و بدانند که بايد از چه مداحی استفاده کنند و فقط به ظاهر مسئله و اينکه فلان مداح دعوت شود جمعيت چگونه است توجه نداشته باشند، آن موقع محتوا ارزش بيشتری دارد.
خیمه: به نظر شما مشکلات جامعه مداحان چیست؟
مجاهدی: مشکلاتی که جامعه مداحان مدت‌هاست با آن دست به گريبان است مشکلات بسيار پيچيده‌ای است ما از حدود ۱۵ سال پيش اين احساس را داشتيم که اين مسيری که ستايشگران اهل بيت(ع) در پيش گرفته‌اند سرانجام خوبی نخواهد داشت و به مشکل برمی‌خوريم و پيشنهادمان اين بود که اهميت جامعه مداحان چون کمتر از ساير نهادهای مشابه نيست يک نهاد رسمی در کشور متولی امور مربوط به مداحان می‌شود؛ که خوشبختانه بعد از بررسی‌ها ولی متأسفانه خيلی دير، اين ضرورت را احساس کردند و دو سالی است که تقريباً در مراکز استان‌ها کانون شاعران و مداحان تشکيل شد؛ شعرايی که سروده‌هايشان در چارچوب مقوله‌های مذهبی و غيرمذهبی است.
خیمه: انتخابات کانون مداحان و شاعران قم چه زمانی انجام شد؟
مجاهدی: در زمانی که مرحوم آقای ايرانی(ره) مديرکل سازمان تبليغات اسلامی قم بودند انتخابات کانون مداحان و شاعران استان‌ها برگزار شد و به صورت خيلی آبرومند و با اقبال چشمگيری هم مواجه شد و عزيزان هفت نفر را طبق دستورالعملی به عنوان اعضای اصلی کانون تعيين کردند و بعد هم شرح وظيفه‌ای از تهران فرستاده بودند که ما اين شرح وظيفه را کامل نديديم و پيشنهاد کرديم که اين شرح وظايف يک مقداری جامع‌تر و کامل‌تر باشد و آنها قبول کردند که تقريباً می‌شود گفت يک شرح وظايف قابل قبولی تنظيم شد و مورد قبول سازمان تبليغات هم قرار گرفت.
به هر حال براساس همان اساسنامه که شرح وظايفی هم دارد، کارهای کانون در سراسر کشور انجام می‌شود به طوری که عزيزانی که در سازمان تبليغات هستند می‌گفتند کانون شاعران و مداحان استان قم به علت فعاليت‌های نسبتاً مستمر و مفيدی که داشته به عنوان کانون نمونه در سراسر کشور انتخاب شده است.
خیمه: مشکلات کانون شاعران و مداحان قم چه بود؟
مجاهدی: از نظر بودجه واقعاً مشکل اساسی داشتيم آقای ايرانی هم به علت کسالتی که داشتند، اين اواخر در اثر بيماری کمتر در محل کار حضور پيدا می‌کردند و به علت بی‌عنايتی بعضی آقایان خيلی کارها پيش نمی‌رفت و ما ناگزير شديم از ساير نهادها کمک بگيريم؛ مثلاً دفتر تبليغات قم رفتيم و با حاج‌آقای ربانی، مديريت محترم دفتر تبليغات اسلامی اعضای هيئت کانون چند جلسه گذاشتيم و انصافاً آقای ربانی قدم‌های بسيار خوبی برداشت برای کانون سهميه‌ای قرار دادند که بتوانند استفاده کنند.
اگرچه اين سهميه خيلی ناچيز است اما به هر حال برای شروع کار يا هر موقع ما نياز داشتيم از سالن دفتر تبليغات برای برگزاری مراسم‌ها استفاده کردیم و از ما هزينه‌ای دريافت نکردند. کلاس‌های آموزشی که برای مداحان گذاشته بودند، کلاس‌های آموزشی بسيار خوب و مفيدی بود. برای مداحان موضوعاتی را در نظر گرفته بوديم که به صورت واحد درسی پاس کنند اگر چه کميسيونی که ما می‌خواستيم انجام نشد و قدری خود مداحان همت لازم را به خرج ندادند و حضور مداومی نداشتند ولی روی هم رفته برای شروع کار ما راضی بوديم.
دو، سه برنامه سراسری هم برگزار کرديم. پارسال سوگواره شعر عاشورايی بود که در نهايت متانت برگزار شد ميزان تأثيرگذاری آن هم در مخاطبان برنامه براساس فرم‌هايی که تنظيم و استخراج شده بود، مطلوب بوده است. مطالبی که در رابطه با آسيب‌شناسی شعر عاشورا و آسيب‌شناسی اصلاً شغل مردم و کار مردم انجام شد خوشبختانه غير از يکی دو موردی که احساس نگرانی کرده بودند ولی بقيه عزيزان مسائل عنوان شده در ميزگرد را خيلی لازم می‌دانستند و استفاده کردند.
با درگذشت آقای ايرانی که خدا رحمتشان کند، و با حضور حجت‌الاسلام اسکندری با قدرت بيشتری کار کانون دنبال شد و براساس قول و قراری که گذاشتند قرار است که آن اتفاقی که مورد نياز ما بود، رخ دهد تا ما هم بتوانيم ان‌شاءالله گام‌های استوارتری در اين مسير برداريم؛ البته فکر می‌کنم يکی، دو ماه ديگر عمر اين هيئت مديره به پايان می‌رسد و بايد انتخابات مجدد صورت گيرد.
خیمه: سفری هم ظاهراً به مشهد در نظر گرفته شده بود؟
مجاهدی: بله آن سفر هم انجام شد قرار بود ۷۰ نفر بروند که ۵۰ نفر انتخاب شدند و مشرف شدند؛ البته خودم نیز مشرف شدم و نسبتا راضی بودم ولی باید قبلا هماهنگی‌های بیشتری انجام می‌شد.
خیمه: در رابطه با شعرهایی که مداحان می‌خوانند و انتقادهای جدی به آنها وارد است و به گفته بعضی از اساتید حساب شده نيست، چه نظری دارید؟
مجاهدی: من اشاره کردم که مقوله آسيب‌شناسی مسئله بسيار جدی است؛ در دو بخش هم به شکل و نگاه شاعر اين آسيب‌شناسی مربوط می‌شود و هم به خود مداح؛ مثلا شاعر شعری را با محتوای قابل قبول می‌سراید اما اگر مداح از آهنگی نامناسب و یا از تصنیف‌های رایج در آن طرف آب برای پياده کردن شعر استفاده کند، انتقاد وارد است.
از طرفی اخيراً مد شده است که آقايان مداح برای اينکه مستقل بشوند خودشان دست به کار شده‌اند و کارشان از توليد به مصرف است؛ خودشان شعر می‌سازند و خودشان هم اجرا می‌کنند.
به هر حال شعر دو بعد دارد يکی جنبه ساختاری لفظی است که باید استوار و محکم باشد و دوم جنبه محتوايی و معنوی شعر است که نباید حاوی مطالب خرافی و گزافه و غيرمستند باشد؛ تمامی فلسفه تشکيل اين کانون‌ها بيشتر همين است که ان‌شاءالله به تفکيک به جايی برسيم که بتوانيم مداحان این موارد را رعایت کنند و براي رسيدن به اين نقطه مسيرهای بسيار زيادی را بايد طی کنيم.
خیمه: ضمانت اجرايی اين کارچيست؟
مجاهدی: در حال حاضر ضمانتی ندارد؛ ولی اگر فرض کنيم سازمان حج و زيارت بيايد و مکلف شود هر مداحی را که می‌خواهد در ايام حج اعزام کند بايد حتماً مورد تأييد کانون باشد و کانون وی را تأييد کند، آن زمان ناگزير هستند که يک همکاری مستمری را با کانون داشته باشند و ساير گلوگاه‌هايی که می‌تواند وجود داشته باشد.
به عقيده من عزيزانی که حسينيه‌ها را اداره می‌کنند و بيشتر خودجوش و مردمی هستند اگر توجيه شوند و بدانند که بايد از چه مداحی استفاده کنند و فقط به ظاهر مسئله و اينکه فلان مداح دعوت شود جمعيت چگونه است توجه نداشته باشند، آن موقع محتوا ارزش بيشتری دارد.
