رسانه ملی و حماسه حسينی

همه ساله با حلول ماه محرم و فرا رسيدن ايام عزاداری سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(ع)، ايران اسلامی حال و هوای ديگری پيدا می‌كند و همه شهرها و روستاهای كشورمان را غم و اندوه و اشك و ماتم فرا می‌گيرد.

زن و مرد، پير و جوان، دارا و ندار، عارف و عامی، همه و همه، حتی اقليت‌های مذهبی تلاش می‌كنند كه به نوعی به پيشگاه حسين مظلوم(ع) و ياران وفادارش عرض ارادت كنند و در سوگ آنان، چنانكه شايسته است، عزاداری و سينه زنی نمايند.

صدا و سيمای جمهوری اسلامی نيز به عنوان رسانه ملی، همراه و هم نوا با خيل بيكران مردم عزادار ايران زمين، همه عوامل فنی، توليدی، گروه‌های برنامه ساز و مراكز پژوهشی و تحقيقاتی خود را بسيج می كند تا به نوعی بتواند دين خود را به مظلوم كربلا ادا كند.

اما در اين ميان پرسشهای مختلفی در زمينه جايگاه، نقش و رسالت رسانه ملی در ايام عزاداری سيدالشهدا(ع) به ويژه دهه محرم وجود دارد، كه پاسخ به آنها می تواند به اثرگذاری و كارآمدی بيشتر صدا و سيما در اين ايام كمك كند.

پرسشهايی از اين دست كه:
* آيا صدا و سيما می تواند جای تكيه ها، حسينيه ها و منابر را پر نمايد و مردم را به جای شركت در مراسم عزاداری به دور خود جمع كند؟

* آيا صدا و سيما می تواند همه آنچه را كه درست يا نادرست درباره تاريخ عاشورا و واقعه كربلا بر زبان برخی مداحان و سخن وران جاری می شود از شبكه های گسترده راديويی و تلويزيونی خود پخش كند؟

* آيا صدا و سيما می تواند تنها به بعد احساسی و شعاری واقعه عاشورا بپردازد و از بعد شعوری و معرفتی اين واقعه غفلت كند؟

* آيا صدا و سيما می تواند تنها تصويری تك بعدی، سراسر سوگ و اندوه و مظلوميت و خالی از شور، حماسه و رشادت از واقعه عاشورا ارائه كند؟

* آيا صدا و سيما می تواند هر نوع مداحی و نوحه سرايی را فارغ از محتوا و پيامی كه به شنونده و بيننده القا می كند، پخش نمايد؟

و بسياری پرسشهای ديگر كه در اين مجال فرصت پرداختن به آنها نيست.

آنچه در اين ميان مسلّم است اين است كه صدا و سيما نمی تواند فارغ از همه
حساسيتها و دغدغه های مختلفی كه در زمينه رويكرد رسانه به واقعه عظيم عاشورا و مناسبت محرم وجود دارد، به توليد برنامه يا پخش مستقيم و غير مستقيم مراسم عزاداری، سخنراني ها و... بپردازد.

شايد با توجه به همين مطلب بود كه امسال «شورای معارف سيما» اقدام به تدوين و ابلاغ «بايدها و نبايدهای برنامه 
سازی ويژه دهه محرم سال جاری» نمود، كه اميدواريم اين بايدها و نبايدها مورد توجه برنامه سازان و مديران پخش شبكه های مختلف قرار گرفته باشد.

اما گذشته از اين بايدها و نبايدها كه بيشتر ناظر به كيفيت ساخت و پخش برنامه ها در ايام محرم است بوده است، مطلب مهم ديگری كه وجود دارد كيفيت موضوعات و محورهای برنامه سازی در ايام محرم است.

واقعه عاشورا از ابعاد مختلف تاريخی، سياسی، اجتماعی، اعتقادی، فقهی، و... قابل بحث و بررسی است و هيچكس هم نمی تواند ادعا كند كه تا كنون رسانه ملی به همه ابعاد اين واقعه عظيم پرداخته است.

از اين رو بر همه گروههای برنامه ساز لازم است كه با در نظر گرفتن شرايط سياسی، اجتماعی روز و مخاطبان خاص شبكه خود به ابعاد ناگفته، ناگشوده يا كمتر گفته شده رويداد كربلا بپردازند و استفاده كنندگان از رسانه را بيش از پيش با آن آشنا كنند.

برخی از موضوعاتی كه به نظر می رسد در شرايط حاضر پرداختن به آنها ضروری می باشد به شرح زير است:
1. شخصيت شناسی عاشورا: در رويداد بی نظير عاشورا، شخصيتهای مثبت و منفی فراوانی وجود دارند كه مردم ما از بسياری از آنها شناخت اندكی دارند و آنها را حداكثر در حد نامشان و اينكه آنها در صحنه عاشورا چه نقشی بازی كرده اند می شناسند.

اما اينكه آنها در پشت اين صحنه كه و چه كاره بوده اند، چه ويژگيهای روحی و شخصيتی داشته اند، چه علل و عوامل، شرايط و زمينه ها و روحيات و رفتاری موجب شده است كه برخی از آنها به توفيق ياری حضرت سيدالشهدا(ع) نائل و مستحق سلام ابدی گردند و برخی ديگر در مقابل آن حضرت قرار گيرند و استحقاق لعن ابدی پيدا كنند، برای بسياری از مردم مبهم است.

بدون ترديد شناخت دلايل رشد و تعالی شخصيتهای مثبت عاشورا و دلايل سقوط و تباهی شخصيتهای منفی آن می تواند برای همه مردم، در همه اعصار عبرتآموز و قابل استفاده باشد.

2. فلسفه نهضت حسينی: حضرت اباعبدالله الحسين(ع) در بسياری از فرموده های خود به موضوع امر به معروف و نهی از منكر به عنوان فلسفه قيام كربلا اشاره و تأكيد كرده اند كه روح نهضت ايشان اصلاح امت پيامبر(ص) مقابله با همه مظاهر فساد و تباهی و ترويج اعمال معروف و پسنديده است.

با توجه به نياز هميشگی جامعه اسلامی به امر به معروف و نهی از منكر، جا دارد كه رسانه ملی با تبيين و تشريح فلسفه نهضت حسينی و انطباق آن با نيازها و شرايط امروز جامعه ما، زمينه يك حركت عمومی و فراگير برای امر به معروف و نهی از منكر را در ايران اسلامی فراهم آورد.

3. نقش نهضت عاشورا در جنبشهای اسلامی طول تاريخ و دوران معاصر: قيام سرخ حسينی از اندك زمانی پس از عاشورای سال 61 هجری، تا عصر حاضر همواره مبدأ و الهام بخش جنبشها و نهضتهای حق طلبانه، رهايی بخش و آزادی خواهانه بوده است.

در طول تاريخ بسياری از مجاهدان و حق طلبان با الهام گرفتن از نهضت عاشورا و با تأسی از رهبر آزادگان حضرت ابا عبدالله الحسين(ع) به ميدان آمده، مردم را با خود همراه ساخته و به پيروزی نيز رسيده اند، كه رهبر فقيد انقلاب اسلامی ايران يكی از آخرين آنهاست.

بررسی تاريخ جنبشها و نهضتهايی كه در ادوار مختلف تاريخ، به ويژه در دوران معاصر با الهام از نهضت حسينی به وجود آمدند و با بهره گيری از مكتب عاشورا راه خود را پيش بردند، می تواند برای نسل امروز درس آموز، الهام بخش و حركت آفرين باشد و آنها را نسبت به حقانيت نهضت حسينی بيش از پيش واقف سازد.

4. نقش فرهنگ عاشورا در پايداری كشور ايران: در قرون اخير كشور اسلامی و شيعی ايران بارها مورد تاخت و تاز بيگانگان قرار گرفته و گاه تا حد سقوط كامل نيز پيش رفته است، كه آخرين آنها تجاوز رژيم بعث عراق با پشتيبانی همه دولتهای استكباری بوده است.

اما آنچه همواره موجب پايداری اين سرزمين شده اعتقاد ولايی مردم آن به ويژه ارادت و محبت فراوان آنها به سالار شهيدان(ع) و تأثيرپذيری بسيار آنها از فرهنگ عاشورا بوده است.

شيعيان پرورش يافته در دامان پر مهر حسين(ع) «هيهات منّا الذّله» را شعار خود ساخته و «مقاومت تا شهادت» را سر لوحه خود قرار داده اند و از همين رو در برابر بيگانگانی كه حريم فرهنگی، اعتقادی و شهر و ديار اين سرزمين را مورد تجاوز قرار دهند از هرگونه جانفشانی دريغ نمی ورزند.

پرداختن به اين موضوع، در اين زمان كه از يك سو، كشور ما مورد تهاجم وسيع فرهنگی بيگانگان قرار گرفته و از ديگرسو، احتمال تهاجم فيزيكی آمريكايی جنايتكار نيز وجود دارد، می  تواند به پايداری بيشتر مردم ما، به ويژه نسل جوان كمك كند.

5. ارتباط قيام عاشورا و نهضت جهانی امام مهدی(ع): در بسياری از دعاها و زيارتها از امام مهدی(عج) به عنوان «منتقم خون شهيد كربلا» ياد شده و در روايات نيز آمده است كه امام حسين(ع) يكی از نخستين كسانی است كه پس از ظهور امام مهدی(ع) رجعت می كند.

اين موضوع ارتباط وثيقی ميان نهضت حسينی و نهضت مهدی برقرار كرده تا بدانجا كه می توان گفت اين دو واقعه پشت و روی يك سكه اند و هيچكدام از آنها را نمی توان جدای از هم تبيين و تفسير كرد.

تبيين و تفسير ارتباط نهضت سرخ حسينی و انتظار سبز مهدوی و توجه دادن توأمان مردم به اين دو نهضت، عزاداريهای آنان را از انفعال وتأثر محض و انتظار آنان را از ركود و درجا زدن پيراسته ساخته و موجب پايداری و پويايی بيش از پيش شيعيان و آمادگی بيشتر آنان برای مقابله با فتنه ها و آشوبهای عصر غيبت می شود.

6. بررسی زيارت ناحيه مقدسه: يكی از زيارات ارزشمند و البته كمتر ناشناخته حضرت ابا عبدالله الحسين(ع) زيارتی است كه از امام مهدی(ع) نقل و به زيارت «ناحيه مقدسه» معروف شده است.

در اين زيارت شخصيت و سيره امام حسين(ع)، زمينه های نهضت عاشورا، و وقايع كربلا به خوبی بيان و از بيشتر شهدای عاشورا ياد شده است.

بررسی و تبيين ويژگيهای زيارت ناحيه مقدسه، ضمن آشنا ساختن بيشتر مردم با اين زيارت ارزشمند موجب بهره
مندی بيشتر آنان از معارف موجود در آن می شود.

7. زنان عاشورايی: در هنگامه عاشورا و قبل و بعد آن زنان متعددی نقش آفرين صحنه های عشق، ايثار، فداكاری، جانبازی، پايداری و بردباری بوده اند، كه شايد جامعه ما از بسياری از آنها شناخت اندكی داشته باشد.

پرداختن به زندگی اين شيرزنان و حكايت عشق پر شور و همراه با معرفت آنان نسبت به امام زمان خويش، علاوه بر اينكه می تواند برای همه افراد جامعه ما، به ويژه دختران و زنان درس آموز و عبرت آفرين باشد، ادای دينی است به ساحت گروهی از ياران سالار شهيدان(ع) كه آگاهانه و از سر مسئوليت پذيری رسالت ماندن و ابلاغ پيام عاشورا را برعهده گرفتند.

8. عاشورا از نگاه ديگران: امام حسين(ع) چراغ هدايتی است كه فرا روی همه طالبان هدايت افروخته شده و اختصاص به شيعيان و مسلمانان ندارد.

بسيارند متفكران غيرمسلمانی كه با مطالعه زندگانی حضرت ابا عبدالله(ع) و تاريخ عاشورا شيفته شخصيت آن امام همام شده و تحت تأثير نهضت حق طلبانه ايشان قرار گرفته اند.

بررسی آثار اين گروه از متفكران و انعكاس ديدگاه آنان نسبت به شخصيت سالار شهيدان و عاشورای حسينی می تواند زوايای جديدی پيش روی اهل تحقيق و همه ارادتمندان آن امام بگشايد و موجب معرفت و ارادت بيشتر علاقه مندان حضرتش گردد.

9. آسيب شناسی مجالس و مراسم محرم: سالها پيش انديشمند فرزانه، استاد شهيد مرتضی مطهری(ع) با احساس تكليف و مسئوليت به بررسی تحريفهای عاشورا و آفتها آسيبهای مجالس و مراسمی كه به نام امام حسين(ع) برپا می شود، پرداخت، كه حاصل آن كتاب ارزشمند حماسه حسينی است.

قطعاً اين اثر در ساليان اخير نقش اصلاحی فراوانی داشته و موجب از بين رفتن بسياری آفتها و آسيبهای مجالس عزاداری امام حسين(ع) شده است، اما جامعه ما نيازمند آسيب شناسی مستمر و به روز اين مجالس است و از اين رو به نظر می رسد كه رسانه ملی بايد با بهره گيری از انديشمندان و محققان حوزوی و دانشگاهی و با رعايت همه حساسيتهايی كه در اين زمينه وجود دارد، به آسيب شناسی مستمر سخنرانيها، مداحيها، روضه خوانيها و عزاداريهای ايام محرم
بپردازد و مانع گسترش خرافات، مطالب واهی و بی اساس، بدعتها و تحريفها گردد.

10. عبرت های عاشورا: رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال 1375 در يكی از بيانات خود، ضمن بررسی نقش عوام و خواص در واقعه عاشورا به تبيين عبرتهايی پرداختند كه جامعه امروز ما می تواند از عملكرد اين دو گروه در واقعه عاشورا، بگيرد.

به دنبال اين بيانات مقالات و كتابهايی نيز در همين زمينه منتشر شد، اما متأسفانه اين موضوع جنانكه بايد و شايد پی گرفته نشد و به همين دليل بهره برداری لازم هم از آن صورت نگرفت.
از اين رو مناسب است كه رسانه ملی با توجه به اهميت و ضرورت اين بحث در ويژه برنامه های محرم خود بار ديگر به آن بپردازد تا نهضت عاشورا درس آموزی لازم را برای همه مردم ما داشته باشد.

با اميد به اينكه محرم و صفر امسال مخاطبان صدا و سيما شاهد رشد كيفی ويژه برنامه های اين ايام باشند و رسانه ملی بتواند بيش از پيش دين خود را به سالار شهيدان و نهضت حسينی ادا نمايد.

* دبير تحريريه نشریه موعود