کد مطلب : ۱۷۵۶۷
گفت‌و‌گوی دعبل با جواد محمد زمانی : مضامین اخلاقی در شعر آیینی
حجت‌الاسلام محمدجواد زمانی، متولد سال ۱۳۵۶ش. در شهر تهران و دارای تحصیلات حوزوی خارج فقه و اصول، کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب و متخصص در ادبیات و شعر فارسی است. در چند سال اخیر اشعار وی در محافل مذهبی و عمومی مورد استقبال قرار گرفت و به عنوان نمایندة نسل جوان شاعران آئینی و انقلابی شناخته شد.
با تلاش و پیگیری‌های وی نشست شاعران آئینی و مذهبی با رهبر معظم انقلاب شکل گرفته است، به همین منظور با وی دربارة دیدارهای شاعران با مقام معظم رهبری، نگاه رهبری به شعر آیینی، معیارهای انتخاب شاعران و تأثیرات این نشست‌ها به گفت‌و‌گو نشستیم و چند و چون این نشست‌ها را بررسی کردیم.
دعبل: جناب آقای زمانی قبل از هر چیز با توجه به سابقة حضوری که شما در دیدارهای شاعران با مقام معظم رهبری داشتید، نظر و خواست ایشان دربارة شعر آیینی چیست؟
مقام معظم رهبری همواره با نگاه عمیق و موشکافانة خود نسبت به شعر آیینی توجه داشته‌اند و بارها فرموده‌اند که شعر آیینی بهترین شکرانة قریحة شعر است و سرودن شعر آیینی بهترین شکرانة استعدادی است که خداوند به انسان داده است و چه بهتر که آن را در وصف بهترین و پاک‌ترین انسان‌ها صرف کرد.
دعبل: رهبر انقلاب در نشست‌هایی که برگزار می‌شوند، رهنمودهایی را به شاعران ارائه کرده‌اند، منویات مد نظر رهبری در شعر آیینی چه بوده است و تاکنون چه‌قدر در محقق شدن این منویات موفق بوده‌ایم؟
از رهنمودهای مقام معظم رهبری چندین نکته را می‌توان اخذ کرد، نخست بحث آموزندگی است، ایشان معتقدند شعر آیینی محفل خوبی برای آموزش قلب‌ها است، به عبارت دیگر نگاه ما در شعر آیینی صرفاً بر اساس احساس و عواطف نباید باشد؛ بلکه باید هدف داشته باشد یا پندآموز و اخلاقی باشد یا یک آموزة دینی را بیان کند.
هم‌چنین ایشان معتقدند، اگر شعری سروده می‌شود که به یک واقعة تاریخی اشاره دارد، لازم است که بر پایة مستندات و گزاره‌های تاریخی باشد، نه اینکه به برخی نقالی‌هایی که به غلط در تاریخ آمده است بسنده کنیم. برای مثال ماجرای ازدواج حضرت قاسم(ع) در روز عاشورا چندان معتبر نیست؛ اما در برخی نقل‌های تاریخی غیر معتبر ذکر شده است.
سومین نکتة مد نظر مقام معظم رهبری تطبیق موضوعات شعری با حوادث و وقایع روز جهان اسلام است. ما در شعر آیینی امروز باید به دنبال این باشیم که حسین‌های زمان و یزید‌های زمان را معرفی و خط مشی مردم را مشخص کنیم.
دعبل: به نظر می‌رسد، عمل به رهنمودهای رهبری در سال‌های اخیر دغدغة جدی شاعران آیینی شده است؛ در تحقق به این منویات تا چه اندازه موفق بوده‌ایم؟
من فکر می‌کنم راه بسیاری در پیش داریم و البته کارهای مفیدی هم تاکنون در این عرصه انجام شده و تحولاتی را شاهد بوده‌ایم، اما هنوز با منویات مقام معظم رهبری فاصلة بسیار داریم و باید سال‌ها تلاش کنیم تا به نکات مد نظر ایشان دست یابیم.
دعبل: با توجه به اینکه شاعران دغدغة آن را دارند، چرا تاکنون در محقق شدن این منویات ناموفق بوده‌ایم؟
متأسفانه مسئولان آن طور که باید و شاید، بیانات رهبری را پیگیری نمی‌‌کنند؛ البته همة مسئولان فرمایش‌های رهبری را بر دیده می‌نهند؛ اما توقع بیش از این است.
من بارها خواستار تأسیس کمیتة پیگیری مطالبات رهبری از شاعران شده‌ام؛ تا سخنان حضرت آقا پیگیری شده و به مرحلة جریان‌سازی و اجرایی کشانده شود. این کمیته باید موظف باشد از مسئولان بخواهد به شکل منسجم کارهای مربوطه را پیگیری کنند و هر سال گزارش کار به مردم و رهبری ارسال کنند.
دعبل: آقای زمانی با توجه به محدودیت‌های موجود، هر سال دیده می‌شود که تعدادی از شاعران مطرح و جوان کشور در این نشست‌ها حضور پیدا می‌کنند. معیارهای انتخاب شاعران برای حضور در این نشست‌ها چیست؟
طبعاً معیارهایی وجود دارد و به هر حال هر انتخابی با محدودیت‌هایی همراه است؛ چرا که تعداد صندلی‌های مکان برگزاری نیز محدود است. در کشوری که ما بیش از سه هزار شاعر آیینی داریم، این معیارها سخت‌گیرانه‌تر می‌شود.
بنده از کم و کیف این معیارها مطلع نیستم؛ اما قطعاً معیارهای مختلفی وجود دارد و جلسات فراوانی برای انتخاب شاعران تشکیل می‌شود. یعنی انتخاب صرفاً یک انتخاب ظاهری نیست؛ بلکه بهترین‌ها و فعال‌ترین‌ها رصد می‌شوند.
دعبل: سهم این نشست‌ها و حلقه‌ها و محیط‌های شعری را در کشف استعداد‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یک بخشی از این استعداد‌یابی‌ها وظیفة دولت است که در عرصة فرهنگ برای استعدادیابی در بین جامعه سرمایه‌گذاری کنند. بخش دیگری مربوط به عامة مردم است که از طریق انجمن‌های ادبی که از قدیم وجود داشته و به شکل مردمی اداره می‌شده این کار را انجام دهند. در واقع این کار در برخی از مواقع در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شد و این مکان‌ها بستر مناسبی برای کشف این‌گونه استعداد‌هاست. به نظر من این حلقه‌ها باید در مساجد و حسینیه‌ها احیا شود؛ تا در بستر آن بتوانیم استعدادهای درخشان در عرصة ادبیات را کشف نماییم. این نکته‌ای است که همواره رهبری نیز بر آن تأکید داشته‌اند.
البته در عرصة استعدادیابی، هم مشکلات سخت‌افزاری و هم مشکلات نرم‌افزاری وجود دارد؛ یعنی بخشی از هزینه‌ها برای حل مشکلات سخت‌افزاری و بخش دیگر هم به سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی اختصاص می‌یابد و تا زمانی که در مقولة فرهنگ با برنامه‌ریزی حرکت نکنیم هیچ‌یک از موارد مذکور محقق نخواهد شد.
دعبل: شما در سخنانتان اشاره کردید که مقام معظم رهبری بر کاربرد پند و اندرز و اخلاقیات در شعر تأکید دارند. هم‌اکنون جایگاه اخلاقیات در شعر آیینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ رسیدن به منویات رهبری در این زمینه چه نیازمندی‌هایی دارد؟
ما یک شعر عرفانی داریم و یک شعر اخلاقی. اگر شعر، عرفانی باشد یک نماد‌های خاصی دارد؛ برای مثال ادبیات می‌خانه‌ای در آن است. یک شعر اخلاقی هم داریم مانند شعر صائب تبریزی و برخی از شعر‌های سعدی که دربارة مضامین اخلاقی است؛ مثلاً دربارة نابود کردن رذایل اخلاقی مانند کبر، حسد، حب دنیا و ... که متأسفانه در جامعة ما شعر پند و اندرز و ادبیات اخلاقی کمتر دیده می‌شود. رهبر فرزانة انقلاب هم در دیدارهایشان اشاره داشتند که شعر باید همراه با آموزش باشد و صرفاً خیال‌پردازی نباشد و در کنار خیال شاعرانه، پند و اندرز و آموزش در آن وجود داشته باشد که در سفارش‌های معظم له دیده می‌شود.
برای این منظور ابتدا باید اطلاعات شاعران را دربارة مضامین اخلاقی زیاد کنیم؛ یعنی اطلاعات قرآنی و حدیثی شاعران را افزایش دهیم و نهایتاً یک شاعر متخلق را داشته باشیم. زمانی که شاعر متخلق باشد هنر آن هم با اخلاق همراه می‌شود، این در هنرش تأثیر می‌گذارد و به این ترتیب هنرش می‌تواند موجب نجات جامعه شود. اما اگر خود فرد متخلق نباشد، هنرش هم نمی‌تواند جامعه را هدایت کند.
دعبل: دیدار اخیر شاعران با رهبری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلسة بسیار خوبی بود. در کل مانند هر سال از بیانات رهبری بهره بردیم. ایشان در این نشست روی بحث غزل و شعر غزلی تأکید ویژه داشتند. هم‌چنین از اهمیت آثار پند و اندرز و اینکه در شعر باید حداقل یک موضوع راهگشا و فرهنگ‌آفرین وجود داشته باشد، مباحثی را بیان کردند.
با تلاش و پیگیری‌های وی نشست شاعران آئینی و مذهبی با رهبر معظم انقلاب شکل گرفته است، به همین منظور با وی دربارة دیدارهای شاعران با مقام معظم رهبری، نگاه رهبری به شعر آیینی، معیارهای انتخاب شاعران و تأثیرات این نشست‌ها به گفت‌و‌گو نشستیم و چند و چون این نشست‌ها را بررسی کردیم.
دعبل: جناب آقای زمانی قبل از هر چیز با توجه به سابقة حضوری که شما در دیدارهای شاعران با مقام معظم رهبری داشتید، نظر و خواست ایشان دربارة شعر آیینی چیست؟
مقام معظم رهبری همواره با نگاه عمیق و موشکافانة خود نسبت به شعر آیینی توجه داشته‌اند و بارها فرموده‌اند که شعر آیینی بهترین شکرانة قریحة شعر است و سرودن شعر آیینی بهترین شکرانة استعدادی است که خداوند به انسان داده است و چه بهتر که آن را در وصف بهترین و پاک‌ترین انسان‌ها صرف کرد.
دعبل: رهبر انقلاب در نشست‌هایی که برگزار می‌شوند، رهنمودهایی را به شاعران ارائه کرده‌اند، منویات مد نظر رهبری در شعر آیینی چه بوده است و تاکنون چه‌قدر در محقق شدن این منویات موفق بوده‌ایم؟
از رهنمودهای مقام معظم رهبری چندین نکته را می‌توان اخذ کرد، نخست بحث آموزندگی است، ایشان معتقدند شعر آیینی محفل خوبی برای آموزش قلب‌ها است، به عبارت دیگر نگاه ما در شعر آیینی صرفاً بر اساس احساس و عواطف نباید باشد؛ بلکه باید هدف داشته باشد یا پندآموز و اخلاقی باشد یا یک آموزة دینی را بیان کند.
هم‌چنین ایشان معتقدند، اگر شعری سروده می‌شود که به یک واقعة تاریخی اشاره دارد، لازم است که بر پایة مستندات و گزاره‌های تاریخی باشد، نه اینکه به برخی نقالی‌هایی که به غلط در تاریخ آمده است بسنده کنیم. برای مثال ماجرای ازدواج حضرت قاسم(ع) در روز عاشورا چندان معتبر نیست؛ اما در برخی نقل‌های تاریخی غیر معتبر ذکر شده است.
سومین نکتة مد نظر مقام معظم رهبری تطبیق موضوعات شعری با حوادث و وقایع روز جهان اسلام است. ما در شعر آیینی امروز باید به دنبال این باشیم که حسین‌های زمان و یزید‌های زمان را معرفی و خط مشی مردم را مشخص کنیم.
دعبل: به نظر می‌رسد، عمل به رهنمودهای رهبری در سال‌های اخیر دغدغة جدی شاعران آیینی شده است؛ در تحقق به این منویات تا چه اندازه موفق بوده‌ایم؟
من فکر می‌کنم راه بسیاری در پیش داریم و البته کارهای مفیدی هم تاکنون در این عرصه انجام شده و تحولاتی را شاهد بوده‌ایم، اما هنوز با منویات مقام معظم رهبری فاصلة بسیار داریم و باید سال‌ها تلاش کنیم تا به نکات مد نظر ایشان دست یابیم.
دعبل: با توجه به اینکه شاعران دغدغة آن را دارند، چرا تاکنون در محقق شدن این منویات ناموفق بوده‌ایم؟
متأسفانه مسئولان آن طور که باید و شاید، بیانات رهبری را پیگیری نمی‌‌کنند؛ البته همة مسئولان فرمایش‌های رهبری را بر دیده می‌نهند؛ اما توقع بیش از این است.
من بارها خواستار تأسیس کمیتة پیگیری مطالبات رهبری از شاعران شده‌ام؛ تا سخنان حضرت آقا پیگیری شده و به مرحلة جریان‌سازی و اجرایی کشانده شود. این کمیته باید موظف باشد از مسئولان بخواهد به شکل منسجم کارهای مربوطه را پیگیری کنند و هر سال گزارش کار به مردم و رهبری ارسال کنند.
دعبل: آقای زمانی با توجه به محدودیت‌های موجود، هر سال دیده می‌شود که تعدادی از شاعران مطرح و جوان کشور در این نشست‌ها حضور پیدا می‌کنند. معیارهای انتخاب شاعران برای حضور در این نشست‌ها چیست؟
طبعاً معیارهایی وجود دارد و به هر حال هر انتخابی با محدودیت‌هایی همراه است؛ چرا که تعداد صندلی‌های مکان برگزاری نیز محدود است. در کشوری که ما بیش از سه هزار شاعر آیینی داریم، این معیارها سخت‌گیرانه‌تر می‌شود.
بنده از کم و کیف این معیارها مطلع نیستم؛ اما قطعاً معیارهای مختلفی وجود دارد و جلسات فراوانی برای انتخاب شاعران تشکیل می‌شود. یعنی انتخاب صرفاً یک انتخاب ظاهری نیست؛ بلکه بهترین‌ها و فعال‌ترین‌ها رصد می‌شوند.
دعبل: سهم این نشست‌ها و حلقه‌ها و محیط‌های شعری را در کشف استعداد‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یک بخشی از این استعداد‌یابی‌ها وظیفة دولت است که در عرصة فرهنگ برای استعدادیابی در بین جامعه سرمایه‌گذاری کنند. بخش دیگری مربوط به عامة مردم است که از طریق انجمن‌های ادبی که از قدیم وجود داشته و به شکل مردمی اداره می‌شده این کار را انجام دهند. در واقع این کار در برخی از مواقع در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شد و این مکان‌ها بستر مناسبی برای کشف این‌گونه استعداد‌هاست. به نظر من این حلقه‌ها باید در مساجد و حسینیه‌ها احیا شود؛ تا در بستر آن بتوانیم استعدادهای درخشان در عرصة ادبیات را کشف نماییم. این نکته‌ای است که همواره رهبری نیز بر آن تأکید داشته‌اند.
البته در عرصة استعدادیابی، هم مشکلات سخت‌افزاری و هم مشکلات نرم‌افزاری وجود دارد؛ یعنی بخشی از هزینه‌ها برای حل مشکلات سخت‌افزاری و بخش دیگر هم به سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی اختصاص می‌یابد و تا زمانی که در مقولة فرهنگ با برنامه‌ریزی حرکت نکنیم هیچ‌یک از موارد مذکور محقق نخواهد شد.
دعبل: شما در سخنانتان اشاره کردید که مقام معظم رهبری بر کاربرد پند و اندرز و اخلاقیات در شعر تأکید دارند. هم‌اکنون جایگاه اخلاقیات در شعر آیینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ رسیدن به منویات رهبری در این زمینه چه نیازمندی‌هایی دارد؟
ما یک شعر عرفانی داریم و یک شعر اخلاقی. اگر شعر، عرفانی باشد یک نماد‌های خاصی دارد؛ برای مثال ادبیات می‌خانه‌ای در آن است. یک شعر اخلاقی هم داریم مانند شعر صائب تبریزی و برخی از شعر‌های سعدی که دربارة مضامین اخلاقی است؛ مثلاً دربارة نابود کردن رذایل اخلاقی مانند کبر، حسد، حب دنیا و ... که متأسفانه در جامعة ما شعر پند و اندرز و ادبیات اخلاقی کمتر دیده می‌شود. رهبر فرزانة انقلاب هم در دیدارهایشان اشاره داشتند که شعر باید همراه با آموزش باشد و صرفاً خیال‌پردازی نباشد و در کنار خیال شاعرانه، پند و اندرز و آموزش در آن وجود داشته باشد که در سفارش‌های معظم له دیده می‌شود.
برای این منظور ابتدا باید اطلاعات شاعران را دربارة مضامین اخلاقی زیاد کنیم؛ یعنی اطلاعات قرآنی و حدیثی شاعران را افزایش دهیم و نهایتاً یک شاعر متخلق را داشته باشیم. زمانی که شاعر متخلق باشد هنر آن هم با اخلاق همراه می‌شود، این در هنرش تأثیر می‌گذارد و به این ترتیب هنرش می‌تواند موجب نجات جامعه شود. اما اگر خود فرد متخلق نباشد، هنرش هم نمی‌تواند جامعه را هدایت کند.
دعبل: دیدار اخیر شاعران با رهبری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلسة بسیار خوبی بود. در کل مانند هر سال از بیانات رهبری بهره بردیم. ایشان در این نشست روی بحث غزل و شعر غزلی تأکید ویژه داشتند. هم‌چنین از اهمیت آثار پند و اندرز و اینکه در شعر باید حداقل یک موضوع راهگشا و فرهنگ‌آفرین وجود داشته باشد، مباحثی را بیان کردند.
