کد مطلب : ۸۱۷۴
مديركل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان شرقي:
هدف از تأسيس موزۀ «محرم» ماندگاري آيين‌هاي عاشورايي بود
لطفاً کمی در خصوص نحوۀ شكل‌گيري موزۀ «محرم» که توسط سازمان میراث فرهنگی، گردشگري و صنايع دستي استان آذربايجان شرقي تاسیس شده است، توضیح دهيد؟
استان آذربایجان شرقی و به‌ويژه شهر تبريز از قديم خواستگاه تشيع و محل تجمع مريدان خاندان عصمت و طهارت بوده، از اين رو به خاطر حفظ شعائر اسلامی، رونق بخشیدن به آنها، جلوگيري از نابودي و از بين رفتن یک سری وسايل قديمي عزاداري که از صدها سال قبل و به طور خاص از زمان صفویه در دسته‌ها و هيئت‌هاي عزاداري حسینی به کار رفته و همچنين جلوگيري از به فراموشي سپرده شدن يا از بین رفتن نوحه‌ها و اشعار مربوط به اهل بیت (ع) که معمولاً در کتب خطي از شعراي قديمي باقي مانده، تصميم به ايجاد موزۀ «محرم» در یکی از خانه‌های قدیمی شهر تبریز گرفتيم. البته اين خانه متعلق به مرحوم دکتر صحتی بود و سالیان سال در آنجا برای امام حسین (ع) روضه‌خوانی می‌شد. به اين ترتيب بود كه اين موزه افتتاح شد و با همكاري مردم شروع به جمع‌آوري و قرار دادن وسايل قديمي كه در گذشته در هيئات و دسته‌هاي عزاداري حسيني استفاده شده و همچنين اشعار و كتب خطي به جا مانده از آن دوران كرديم.
هدف اصلي شما از افتتاح اين موزه چه بود؟
هدف ما در واقع زنده نگاه داشتن شعائر اسلامي و توسعه و رونق بخشیدن به اين موضوع مهم بود؛ چون چيزي كه به موزه مي‌رود، زنده مي‌ماند و ماندگار مي‌شود.
به نظر شما چرا حفظ كردن رسوم و آيین‌های کهن مرتبط با عاشورا ضرورت دارد؟
ما باید این سنت‌ها را حفظ کنیم و با راهکارهای جدید برای حفظ و گسترش شعائر اسلامی و مسائل مربوط به اهل بیت (ع) کوشا باشیم و عاشورا را همیشه زنده نگه داریم. حضرت امام خميني (ره) هميشه مي‌فرمودند؛ عاشورا و تاسوعاست که اسلام را زنده نگاه داشته است و یا با این گريه‌هاست که اسلام زنده می‌ماند. به همين علت ما هم خواستيم تا با موزه‌اي كردن ابزار و وسايل مرتبط با اين مسئله و جمع‌آوري وسايلي كه مرتبط با عاشوراست، به نسل جوان در شناخت هر چه بيشتر شعائر اسلامي كمك كنيم و زمينه را براي گسترش هر چه بيشتر فرهنگ عاشورا فراهم كنيم؛ چون اصالت ما در زنده نگه داشتن آيين‌ها و سنت‌هاي قديمي ماست.
از زمانی که ایدة تشكيل موزه به ذهنتان رسید تا زمان افتتاح موزه چقدر طول كشيد؟
تقریباً یک سال.
در طول این یک سال، شما چه کارهایی انجام دادید؟
ما در این یک سال یک خانه خریدیم، سپس آن خانه را مرمت کردیم و وسايل مربوط به دسته‌ها و هيئات عزاداري حسینی را از شهرها و روستاهاي مختلف استان جمع‌آوری کردیم. همچنین کتاب‌های نوحه و خيلي از وسايلي را كه نذر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) شده و در هیئت‌ها و يا دسته‌هاي عزاداري، ديگر از آنها استفاده‌اي نمي‌شد و با وسايل جدید جایگزین شده بودند، جمع‌آوري كرديم. البته هدف اصلي ما از تأسيس اين موزه، نگهداري وسايل قديمي نبوده و بزرگ‌ترين انگيزة ما حفظ شعائر مذهبي بوده است. همان‌طور كه مي‌دانيد اين موزه‌ها، بيشتر موزه‌های معنوی هستند. با اين حال در طول اين يك سال وسايلي جمع‌آوري شد كه هر چند کامل نیست، ولي مي‌توان آن را براي شروع كار قابل قبول دانست. ما از مجموع دسته‌ها و هيئات حسینی استان آذربايجان شرقي هم دعوت كرديم و آنها نيز از موزه بازديد كردند و همين جا اعلام آمادگي مي‌كنيم در صورتي كه آنها مشتاق باشند، حاضريم مديريت و ادارة اين موزه را به صورت هیئت امنایی تحویل آنها دهیم.
آيا فکر می‌کنید موزۀ «محرم» استان آذربايجان شرقي می‌تواند مشوقی برای سایر استان‌ها باشد تا آنها هم مثل شما تصمیم بگیرند که برای ثبت آیین‌ها و مناسک عاشورايي در استان‌های خودشان یک موزه عاشورايي راه بیندازند؟
البته مي‌دانيد كه در استان‌های مختلف این شعائر به صورت‌هاي مختلف زنده نگه داشته می‌شود، ولي با اين حال مي‌توان اين تلاش را منطقه‌اي كرد. به اين صورت كه ما مي‌توانيم تمام وسايل مربوط به شمال غرب کشور را در آنجا نگهداری کنيم؛ چون در سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي كشور آيين «تعزيه» هم ثبت ملي شده و هم در تلاشيم تا ثبت جهاني شود. با اين حال تمامي استان‌هاي كشور مي‌توانند، اقدام به تأسيس چنين موزه‌هايي كنند؛ چون اين موزه‌ها ابزاري براي ثبت جهاني شدن است. با توجه به اینکه استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز هميشه شهر «اولين‌ها» بوده است، ما با کمک کارشناسان و با راهنمایی علمای بزرگ به‌ويژه نمایندۀ محترم ولي‌فقیه در استان اين موزه را ايجاد كرديم كه در آينده ان‌شاءالله آن را كامل‌تر نيز خواهيم كرد.
با توجه به اينكه شيعيان در ساير كشورهاي جهان نيز آيين‌ها و مناسك خاص خود را دارند و با توجه به وجود شيعيان زياد در كشورهاي همساية ايران مثل تركيه و آذربايجان، آيا شما تصميمي داريد كه از مناسك و آيين‌هاي كشورهاي ديگر نيز استفاده كنيد و موزة خود را به يك موزه بين‌المللي تبديل كنيد؟
خوشبختانه در محلي كه ما موزه را تأسيس كرديم، چند خانه قديمي وجود دارد كه آنها نيز ثبتي هستند و سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي در نظر دارد آنها را نيز خريداري كرده و موزۀ «محرم» را گسترش دهد. در خصوص كشورهاي هم‌جوار ما مثل آذربايجان، تركيه و جمهوري نخجوان هم كه آيين‌هاي خاصي براي زنده نگهداشتن شعائر عاشورايي دارند، ما تصميم گرفتيم با انتشار كتابچه‌اي به دو زبان انگليسي و فارسي اقدام به معرفي موزه محرم كنيم، ولي باز قصد داريم همچنين اين كتابچه را به زبان‌هاي تركي استانبولي و آذري نيز چاپ كنيم تا بتوانيم شيعيان اين كشورها را نيز با موزۀ محرم آشنا كنيم، اما به طور قطع اگر بتوانيم از آيين‌ها و ابزارآلات موجود در اين كشورها نيز استفاده كنيم، حتماً اين كار را انجام خواهيم داد.
شما در كلامتان به اين مسئله اشاره كرديد كه هدفتان فقط جمع‌آوري وسايل قديمي و موزه‌اي نيست و گفتيد كه هدفتان اين است كه اين موزه يك موزۀ معنوي باشد. به نظر شما، چنين موزه‌هايي به‌ويژه موزۀ «محرم» تا چه حد مي‌تواند در افزايش آگاهي‌هاي مردم از فرهنگ عاشورا مؤثر باشد؟
موزه دو نوع كاركرد دارد. يكي بحث فيزيكي است كه در آن، اجسام جمع‌آوري و نگهداري مي‌شوند كه اين يك نياز است. علت اينكه ما اقدام به جمع‌آوري وسايل قديمي كرديم، اين بود كه بسياري از اين وسايل در معرض نابودي قرار داشتند، ولي بحث اصلي ما در اين موزه، بحث معنوي و حفظ آيين‌ها و سنت‌هاست تا آنها را زنده نگه داريم. به همين علت يك حسينيه نيز در طبقۀ زيرين اين موزه در نظر گرفته‌ايم كه هميشه آماده برگزاري مجالس عزاداري هيئت‌هاي حسيني و پذيرايي از دوستداران اهل بيت (ع) است تا آنها بتوانند در مناسبت‌هاي مختلف مذهبي در آنجا نسبت به عزاداري و حفظ شعائر اسلامي اقدام كنند. خوشبختانه وصيت صاحب خانه‌اي كه بخشي از اين منزل را اهدا كرده و البته قسمتي از آن را نيز ما خريداري كرده‌ايم، اين است كه بايد ده روز در سال در اين مكان مجلس عزاداري براي حضرت اباعبدالله الحسين (ع) برگزار شود.
در هر صورت هدف اصلي ما همين حفظ، توسعه و رونق دادن به شعائر اسلامي است تا بتوانيم با اين اقدامات نسبت به افزايش آگاهي‌هاي مردمي از فرهنگ عاشورا اقدام كرده باشيم. همچنين بايد بگويم كه با توجه به فرمايش‌هاي مقام معظم رهبري براي حذف و جمع‌آوري بدعت‌هايي كه وارد فرهنگ و آيين‌هاي عاشورا شده ما بايد مواظب باشيم تا بدعتي به نام فرهنگ اصيل و غني عاشورا، به اين سنت‌ها و آيين‌هاي قديمي ما اضافه نشود كه در اين خصوص، وجود چنين موزه‌هايي مي‌تواند مكاني براي به نمايش گذاشتن آيين‌ها و سنت‌هاي درست و زدودن فرهنگ‌هاي غلطي مثل قمه‌زني و استفاده از موسيقي‌هاي نامناسب باشد.
به نظر شما موزۀ محرم چطور مي‌تواند براي آفتزدايي از آيين‌ها و مناسك عاشورايي مورد استفاده قرار بگيرد؟
يكي از كاركردهاي اين موزه مي‌تواند به نمايش گذاشتن آيين‌ها، سنت‌ها و ايجاد شرايطي براي مقايسه رسوم مختلف در نزد مخاطبان و بازديدكنندگان باشد. برنامۀ ديگر ما اين است كه در حسينيه‌اي كه در زير موزه قرار دارد، برنامه‌هاي سخنراني علما و استادان حوزه و دانشگاه را دربارۀ فرهنگ غني عاشورا و آشنايي بيشتر با آموزه‌هاي اهل بيت (ع) برگزار كنيم. در همين حال برنامه‌هايي نيز براي آموزش مداحان جديد كه مي‌خواهند وارد اين عرصه شوند، داريم. در مجموع اميدواريم از طريق حمايت‌ها و امكاناتي كه در اختيار داريم، اين موزه بتواند در آفتزدايي از آيين‌ها و مناسك عاشورايي به شكل مطلوبي مورد استفاده قرار بگيرد.
آيا شما برنامه‌اي داريد كه از آثار هنرمندان تبريزي كه در زمينه عاشورا فعاليت مي‌كنند نيز استفاده بكنيد؟
بله؛ ما در اين موزه در حال حاضر حدود بیست تابلوي بزرگ هنري و يك پردۀ بزرگ تعزيه‌خواني نيز به نمايش گذاشته‌ايم. با اين حال بنده قصد دارم با پيگيري اين مسئله، از هنرمندان نيز براي حضور و ايفاي نقش بيشتر در موزۀ «محرم» استفاده كنم، چون هنر دميدن روح تعهد به انسان‌هاست.
استان آذربایجان شرقی و به‌ويژه شهر تبريز از قديم خواستگاه تشيع و محل تجمع مريدان خاندان عصمت و طهارت بوده، از اين رو به خاطر حفظ شعائر اسلامی، رونق بخشیدن به آنها، جلوگيري از نابودي و از بين رفتن یک سری وسايل قديمي عزاداري که از صدها سال قبل و به طور خاص از زمان صفویه در دسته‌ها و هيئت‌هاي عزاداري حسینی به کار رفته و همچنين جلوگيري از به فراموشي سپرده شدن يا از بین رفتن نوحه‌ها و اشعار مربوط به اهل بیت (ع) که معمولاً در کتب خطي از شعراي قديمي باقي مانده، تصميم به ايجاد موزۀ «محرم» در یکی از خانه‌های قدیمی شهر تبریز گرفتيم. البته اين خانه متعلق به مرحوم دکتر صحتی بود و سالیان سال در آنجا برای امام حسین (ع) روضه‌خوانی می‌شد. به اين ترتيب بود كه اين موزه افتتاح شد و با همكاري مردم شروع به جمع‌آوري و قرار دادن وسايل قديمي كه در گذشته در هيئات و دسته‌هاي عزاداري حسيني استفاده شده و همچنين اشعار و كتب خطي به جا مانده از آن دوران كرديم.
هدف اصلي شما از افتتاح اين موزه چه بود؟
هدف ما در واقع زنده نگاه داشتن شعائر اسلامي و توسعه و رونق بخشیدن به اين موضوع مهم بود؛ چون چيزي كه به موزه مي‌رود، زنده مي‌ماند و ماندگار مي‌شود.
به نظر شما چرا حفظ كردن رسوم و آيین‌های کهن مرتبط با عاشورا ضرورت دارد؟
ما باید این سنت‌ها را حفظ کنیم و با راهکارهای جدید برای حفظ و گسترش شعائر اسلامی و مسائل مربوط به اهل بیت (ع) کوشا باشیم و عاشورا را همیشه زنده نگه داریم. حضرت امام خميني (ره) هميشه مي‌فرمودند؛ عاشورا و تاسوعاست که اسلام را زنده نگاه داشته است و یا با این گريه‌هاست که اسلام زنده می‌ماند. به همين علت ما هم خواستيم تا با موزه‌اي كردن ابزار و وسايل مرتبط با اين مسئله و جمع‌آوري وسايلي كه مرتبط با عاشوراست، به نسل جوان در شناخت هر چه بيشتر شعائر اسلامي كمك كنيم و زمينه را براي گسترش هر چه بيشتر فرهنگ عاشورا فراهم كنيم؛ چون اصالت ما در زنده نگه داشتن آيين‌ها و سنت‌هاي قديمي ماست.
از زمانی که ایدة تشكيل موزه به ذهنتان رسید تا زمان افتتاح موزه چقدر طول كشيد؟
تقریباً یک سال.
در طول این یک سال، شما چه کارهایی انجام دادید؟
ما در این یک سال یک خانه خریدیم، سپس آن خانه را مرمت کردیم و وسايل مربوط به دسته‌ها و هيئات عزاداري حسینی را از شهرها و روستاهاي مختلف استان جمع‌آوری کردیم. همچنین کتاب‌های نوحه و خيلي از وسايلي را كه نذر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) شده و در هیئت‌ها و يا دسته‌هاي عزاداري، ديگر از آنها استفاده‌اي نمي‌شد و با وسايل جدید جایگزین شده بودند، جمع‌آوري كرديم. البته هدف اصلي ما از تأسيس اين موزه، نگهداري وسايل قديمي نبوده و بزرگ‌ترين انگيزة ما حفظ شعائر مذهبي بوده است. همان‌طور كه مي‌دانيد اين موزه‌ها، بيشتر موزه‌های معنوی هستند. با اين حال در طول اين يك سال وسايلي جمع‌آوري شد كه هر چند کامل نیست، ولي مي‌توان آن را براي شروع كار قابل قبول دانست. ما از مجموع دسته‌ها و هيئات حسینی استان آذربايجان شرقي هم دعوت كرديم و آنها نيز از موزه بازديد كردند و همين جا اعلام آمادگي مي‌كنيم در صورتي كه آنها مشتاق باشند، حاضريم مديريت و ادارة اين موزه را به صورت هیئت امنایی تحویل آنها دهیم.
آيا فکر می‌کنید موزۀ «محرم» استان آذربايجان شرقي می‌تواند مشوقی برای سایر استان‌ها باشد تا آنها هم مثل شما تصمیم بگیرند که برای ثبت آیین‌ها و مناسک عاشورايي در استان‌های خودشان یک موزه عاشورايي راه بیندازند؟
البته مي‌دانيد كه در استان‌های مختلف این شعائر به صورت‌هاي مختلف زنده نگه داشته می‌شود، ولي با اين حال مي‌توان اين تلاش را منطقه‌اي كرد. به اين صورت كه ما مي‌توانيم تمام وسايل مربوط به شمال غرب کشور را در آنجا نگهداری کنيم؛ چون در سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي كشور آيين «تعزيه» هم ثبت ملي شده و هم در تلاشيم تا ثبت جهاني شود. با اين حال تمامي استان‌هاي كشور مي‌توانند، اقدام به تأسيس چنين موزه‌هايي كنند؛ چون اين موزه‌ها ابزاري براي ثبت جهاني شدن است. با توجه به اینکه استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز هميشه شهر «اولين‌ها» بوده است، ما با کمک کارشناسان و با راهنمایی علمای بزرگ به‌ويژه نمایندۀ محترم ولي‌فقیه در استان اين موزه را ايجاد كرديم كه در آينده ان‌شاءالله آن را كامل‌تر نيز خواهيم كرد.
با توجه به اينكه شيعيان در ساير كشورهاي جهان نيز آيين‌ها و مناسك خاص خود را دارند و با توجه به وجود شيعيان زياد در كشورهاي همساية ايران مثل تركيه و آذربايجان، آيا شما تصميمي داريد كه از مناسك و آيين‌هاي كشورهاي ديگر نيز استفاده كنيد و موزة خود را به يك موزه بين‌المللي تبديل كنيد؟
خوشبختانه در محلي كه ما موزه را تأسيس كرديم، چند خانه قديمي وجود دارد كه آنها نيز ثبتي هستند و سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي در نظر دارد آنها را نيز خريداري كرده و موزۀ «محرم» را گسترش دهد. در خصوص كشورهاي هم‌جوار ما مثل آذربايجان، تركيه و جمهوري نخجوان هم كه آيين‌هاي خاصي براي زنده نگهداشتن شعائر عاشورايي دارند، ما تصميم گرفتيم با انتشار كتابچه‌اي به دو زبان انگليسي و فارسي اقدام به معرفي موزه محرم كنيم، ولي باز قصد داريم همچنين اين كتابچه را به زبان‌هاي تركي استانبولي و آذري نيز چاپ كنيم تا بتوانيم شيعيان اين كشورها را نيز با موزۀ محرم آشنا كنيم، اما به طور قطع اگر بتوانيم از آيين‌ها و ابزارآلات موجود در اين كشورها نيز استفاده كنيم، حتماً اين كار را انجام خواهيم داد.
شما در كلامتان به اين مسئله اشاره كرديد كه هدفتان فقط جمع‌آوري وسايل قديمي و موزه‌اي نيست و گفتيد كه هدفتان اين است كه اين موزه يك موزۀ معنوي باشد. به نظر شما، چنين موزه‌هايي به‌ويژه موزۀ «محرم» تا چه حد مي‌تواند در افزايش آگاهي‌هاي مردم از فرهنگ عاشورا مؤثر باشد؟
موزه دو نوع كاركرد دارد. يكي بحث فيزيكي است كه در آن، اجسام جمع‌آوري و نگهداري مي‌شوند كه اين يك نياز است. علت اينكه ما اقدام به جمع‌آوري وسايل قديمي كرديم، اين بود كه بسياري از اين وسايل در معرض نابودي قرار داشتند، ولي بحث اصلي ما در اين موزه، بحث معنوي و حفظ آيين‌ها و سنت‌هاست تا آنها را زنده نگه داريم. به همين علت يك حسينيه نيز در طبقۀ زيرين اين موزه در نظر گرفته‌ايم كه هميشه آماده برگزاري مجالس عزاداري هيئت‌هاي حسيني و پذيرايي از دوستداران اهل بيت (ع) است تا آنها بتوانند در مناسبت‌هاي مختلف مذهبي در آنجا نسبت به عزاداري و حفظ شعائر اسلامي اقدام كنند. خوشبختانه وصيت صاحب خانه‌اي كه بخشي از اين منزل را اهدا كرده و البته قسمتي از آن را نيز ما خريداري كرده‌ايم، اين است كه بايد ده روز در سال در اين مكان مجلس عزاداري براي حضرت اباعبدالله الحسين (ع) برگزار شود.
در هر صورت هدف اصلي ما همين حفظ، توسعه و رونق دادن به شعائر اسلامي است تا بتوانيم با اين اقدامات نسبت به افزايش آگاهي‌هاي مردمي از فرهنگ عاشورا اقدام كرده باشيم. همچنين بايد بگويم كه با توجه به فرمايش‌هاي مقام معظم رهبري براي حذف و جمع‌آوري بدعت‌هايي كه وارد فرهنگ و آيين‌هاي عاشورا شده ما بايد مواظب باشيم تا بدعتي به نام فرهنگ اصيل و غني عاشورا، به اين سنت‌ها و آيين‌هاي قديمي ما اضافه نشود كه در اين خصوص، وجود چنين موزه‌هايي مي‌تواند مكاني براي به نمايش گذاشتن آيين‌ها و سنت‌هاي درست و زدودن فرهنگ‌هاي غلطي مثل قمه‌زني و استفاده از موسيقي‌هاي نامناسب باشد.
به نظر شما موزۀ محرم چطور مي‌تواند براي آفتزدايي از آيين‌ها و مناسك عاشورايي مورد استفاده قرار بگيرد؟
يكي از كاركردهاي اين موزه مي‌تواند به نمايش گذاشتن آيين‌ها، سنت‌ها و ايجاد شرايطي براي مقايسه رسوم مختلف در نزد مخاطبان و بازديدكنندگان باشد. برنامۀ ديگر ما اين است كه در حسينيه‌اي كه در زير موزه قرار دارد، برنامه‌هاي سخنراني علما و استادان حوزه و دانشگاه را دربارۀ فرهنگ غني عاشورا و آشنايي بيشتر با آموزه‌هاي اهل بيت (ع) برگزار كنيم. در همين حال برنامه‌هايي نيز براي آموزش مداحان جديد كه مي‌خواهند وارد اين عرصه شوند، داريم. در مجموع اميدواريم از طريق حمايت‌ها و امكاناتي كه در اختيار داريم، اين موزه بتواند در آفتزدايي از آيين‌ها و مناسك عاشورايي به شكل مطلوبي مورد استفاده قرار بگيرد.
آيا شما برنامه‌اي داريد كه از آثار هنرمندان تبريزي كه در زمينه عاشورا فعاليت مي‌كنند نيز استفاده بكنيد؟
بله؛ ما در اين موزه در حال حاضر حدود بیست تابلوي بزرگ هنري و يك پردۀ بزرگ تعزيه‌خواني نيز به نمايش گذاشته‌ايم. با اين حال بنده قصد دارم با پيگيري اين مسئله، از هنرمندان نيز براي حضور و ايفاي نقش بيشتر در موزۀ «محرم» استفاده كنم، چون هنر دميدن روح تعهد به انسان‌هاست.
