کد مطلب : ۳۵۳۰۴
مدیر گروه تاریخ دانشنامه قرآن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از ویژگی‌های حضرت فاطمه معصومه(س) می‌گوید؛
شبیه‌ترین به فاطمه زهرا (س)
بنابر روایات ائمه اطهار(ع) و کتاب‌های معتبر شیعه، آن حضرت دارای فضائل وجودی و کرامات معنوی بسیاری بودند و پاداش زیارت بامعرفت ایشان بهشت دانسته شده است. همزمان با سالروز ولادت خجسته کریمه اهل بیت(ع) و آغاز دهه کرامت، درباره ابعاد والای شخصیتی آن حضرت و آثار و برکات زیارت ایشان با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر غلامحسن محرمی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشنامه قرآن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه تألیفات زیادی درباره تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در کارنامه خود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب‌های پژوهشی در زندگی امامان(ع)، نقش امامان شیعه در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی و تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری اشاره کرد.
اگر موافق باشید بحث را با مروری بر القاب و فضائل وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) آغاز کنیم.
حضرت فاطمه معصومه(س)، دختر بزرگوار امام کاظم(ع) و خواهر تنی امام رضا(ع) هستند و یکی از بافضیلت‌ترین زنان اسلام به شمار می‌آیند. امامان معصوم(ع) از ایشان با احترام و تکریم فراوان یاد کرده و درباره کمتر امامزاده‌ای تا این حد سفارش نموده‌اند. بنابر نص صریح علما در بین فرزندان امام کاظم(ع) پس از حضرت رضا(ع) کسی در فضیلت و شرافت هم‌پایه حضرت فاطمه معصومه(س) نبود.
مقام این بانوی بزرگوار به حدی والاست که امام صادق(ع) سال‌ها پیش از ولادت این بانوی بزرگوار، تولدشان را بشارت داده‌اند. آن حضرت بانوی عابده‌ای بودند و ساعات زیادی از شبانه روز را به عبادت و ذکر خداوند می‌پرداختند. محل عبادت ایشان در قم امروز موجود است و بیت‌النور نام دارد. نام اصلی آن حضرت فاطمه است و اتفاقاً در روایات ایشان را شبیه‌ترین فرد به حضرت فاطمه زهرا(س) دانسته‌اند.
بنابر روایات معصومین(ع) و نظر علمای شیعه، مقام آن حضرت نه تنها بالاتر از دیگر دختران امام کاظم(ع) بلکه بسیاری از امامزاده‌هاست. برای حضرت فاطمه معصومه(س)، القاب زیادی را برشمرده‌اند که هر یک بیانگر یکی از صفات و فضائل وجودی این بانوی بزرگوار است؛ طاهره، مرضیه، عابده، تقیه، صدیقه، رضیه، حمیده، کریمه، رشیده و محدثه از جمله این القاب‌اند اما مهم‌ترین لقب آن حضرت «معصومه» است. بر پایه برخی از روایات لقب معصومه را حضرت رضا(ع) به این بانوی بزرگوار عطا کردند.
آیا لقب معصومه(س) دلالت بر عصمت آن حضرت دارد؟
بله؛ عصمت به معنای دور بودن از گناه و خطاست و درجات مختلفی دارد. ائمه اطهار(ع) دارای مقام عصمت کبری و معصوم از هر نوع سهو و خطا بودند. حضرت معصومه(س) چون معصوم نیستند دارای عصمت صغری بودند، یعنی عصمتشان از نوع امامان معصوم(ع) نبود ولی به درجه‌ای از ایمان رسیده بودند که معصوم از گناه بودند.
یکی از فضائلی که در روایات مختلف برای آن حضرت برشمرده‌اند مقام شفاعت است؛ در این زمینه توضیح دهید.
مقام شفاعت ابتدا در اختیار پیامبر(ص) و معصومین(ع) و سپس از آن اولیای الهی است. حضرت فاطمه معصومه(س) نیز بنا بر روایات دارای مقام شفاعت هستند. در روایتی از قول امام باقر(ع) آمده است: حضرت فاطمه معصومه در روز قیامت، دوستداران اهل بیت(ع) را شفاعت می‌کنند و می‌فرمایند: خدایا مرا فاطمه نام نهادی و به واسطه من می‌خواستی از کسانی که دوستدار من هستند درگذری و تو از وعده‌ات تخلف نمی‌کنی و با شفاعت این بانوی بزرگوار شیعیان وارد بهشت می‌شوند.
در حدیثی از قول امام صادق(ع) آمده است: بهشت هشت در دارد که سه در از آن‌ها به قم گشوده می‌شود. در آنجا بانویی بزرگ از فرزندانم به خاک سپرده می‌شود و شیعیان با شفاعت او وارد بهشت می‌شوند. در زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) نیز آن حضرت را برای ورود به بهشت شفیع خود قرار می‌دهیم: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه».
آیت‌الله وحیدی از قول یکی از سادات برقعی نقل نموده‌اند: شبی در خواب به محضر حضرت معصومه(س) رسیدم و از ایشان پرسیدم شما اهل قم را شفاعت خواهید کرد؟ ایشان جواب دادند: من شفیع تمام شیعیان خواهم بود. شبیه این رویای صادقه از مرحوم شیخ عباس قمی نیز نقل شده است.
حضرت معصومه(س) از محضر امامان بزرگوار زمان خود علم و معرفت آموخته بودند. از مقام و درجه علمی والای آن حضرت برایمان بگویید.
حضرت فاطمه معصومه(س) در خاندان امامت و ولایت پرورش یافته و از پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم(ع) و برادر گرامیشان حضرت رضا(ع) که دارای علم لدنی بودند کسب فیض کرده بودند.
در نتیجه این بانوی بزرگوار به چنان درجه علمی بالایی رسیده بودند که به سؤالات علمی و دینی شیعیان پاسخ می‌دادند. در روایتی آمده: گروهی از شیعیان برای دیدار امام کاظم(ع) و پرسیدن چند پرسش علمی به مدینه آمدند ولی امام در سفر بودند. حضرت معصومه(س) که در آن زمانی کودکی خردسال بود پاسخ سؤالات آن‌ها را نوشتند و به آن‌ها دادند.
شیعیان پس از دریافت پاسخ‌ها مدینه را ترک کردند و در راه با امام کاظم(ع) مواجه شدند و پاسخ‌های حضرت معصومه(س) را به آن حضرت عرضه کردند. امام با دیدن جواب پرسش‌ها گفتند: پاسخ کاملاً درست است و سه بار فرمودند: فداها ابوها، یعنی پدرش به فدایش! علاوه بر این‌ها حضرت معصومه(س) محدثه نیز بودند یعنی احادیثی را از قول امامان معصوم(ع) روایت کرده‌اند که مورد قبول علمای اهل تشیع و تسنن است. حدیث منزلت، حدیث غدیر، روایت معراج پیامبر(ص)، روایت تولد امام حسین(ع) و روایت دوستی اهل بیت(ع) از جمله احادیثی است که از قول آن بانوی بزرگوار نقل شده است.
چرا در روایات معصومین(ع) تا این حد به زیارت کریمه اهل بیت(س) تأکید شده و آن حضرت تنها بانوی امامزاده‌ای هستند که زیارت‌نامه مأثور دارند؟
حضرت معصومه(س) از جمله بافضیلت‌ترین زنان اسلام است. ایشان پس از حضرت زینب(س) افضل‌ترین بانوی امامزاده است و به حدی فضیلت دارند که وقتی مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی در مکاشفه‌ای خواستند محل قبر مطهر حضرت فاطمه زهرا(س) را بدانند به ایشان گفته شد: اگر قبر کریمه اهل بیت(ع) را در قم زیارت کنید مثل این است که قبر فاطمه زهرا(س) را زیارت کرده‌اید.
جایگاه و آوازه فضائل این بانوی بزرگوار در آن زمان به حدی مشهور بوده که در ایران شیعیان استقبال شایانی از ایشان کردند و در نهایت ایشان را به قم آوردند و با احترام مدت کوتاهی در این شهر زندگی کرد و وقتی از دنیا رفت در جای خوبی ایشان را به خاک سپردند. در نتیجه خاک‌سپاری این بانوی بزرگ در قم، این شهر به کانون تشیع تبدیل شد و علمای بزرگی از این شهر برخاستند و تشیع به حیات خویش ادامه داد.
درباره فضائل زیارت آن حضرت روایات بسیاری داریم. امام صادق(ع) فرموده‌اند: هرکس معصومه(س) را در حالی که آگاه و متوجه به شأن و منزلت او باشد در قم زیارت کند بهشت بر او واجب است. امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نیز به زائران حرم حضرت معصومه(س) مژده بهشت را داده‌اند. امام هشتم(ع) در حدیث دیگری می‌فرمایند: هر کس نتواند به زیارت من بیاید اگر خواهرم را در قم زیارت کند مثل این است که مرا زیارت کرده و ثواب زیارت مرا درمی‌یابد. این روایات نشان‌دهنده مقام والای حضرت معصومه(س) است تا جایی که زیارت با معرفت آن حضرت موجب رسیدن به بهشت می‌شود.
این استاد حوزه و دانشگاه تألیفات زیادی درباره تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در کارنامه خود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب‌های پژوهشی در زندگی امامان(ع)، نقش امامان شیعه در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی و تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری اشاره کرد.
اگر موافق باشید بحث را با مروری بر القاب و فضائل وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) آغاز کنیم.
حضرت فاطمه معصومه(س)، دختر بزرگوار امام کاظم(ع) و خواهر تنی امام رضا(ع) هستند و یکی از بافضیلت‌ترین زنان اسلام به شمار می‌آیند. امامان معصوم(ع) از ایشان با احترام و تکریم فراوان یاد کرده و درباره کمتر امامزاده‌ای تا این حد سفارش نموده‌اند. بنابر نص صریح علما در بین فرزندان امام کاظم(ع) پس از حضرت رضا(ع) کسی در فضیلت و شرافت هم‌پایه حضرت فاطمه معصومه(س) نبود.
مقام این بانوی بزرگوار به حدی والاست که امام صادق(ع) سال‌ها پیش از ولادت این بانوی بزرگوار، تولدشان را بشارت داده‌اند. آن حضرت بانوی عابده‌ای بودند و ساعات زیادی از شبانه روز را به عبادت و ذکر خداوند می‌پرداختند. محل عبادت ایشان در قم امروز موجود است و بیت‌النور نام دارد. نام اصلی آن حضرت فاطمه است و اتفاقاً در روایات ایشان را شبیه‌ترین فرد به حضرت فاطمه زهرا(س) دانسته‌اند.
بنابر روایات معصومین(ع) و نظر علمای شیعه، مقام آن حضرت نه تنها بالاتر از دیگر دختران امام کاظم(ع) بلکه بسیاری از امامزاده‌هاست. برای حضرت فاطمه معصومه(س)، القاب زیادی را برشمرده‌اند که هر یک بیانگر یکی از صفات و فضائل وجودی این بانوی بزرگوار است؛ طاهره، مرضیه، عابده، تقیه، صدیقه، رضیه، حمیده، کریمه، رشیده و محدثه از جمله این القاب‌اند اما مهم‌ترین لقب آن حضرت «معصومه» است. بر پایه برخی از روایات لقب معصومه را حضرت رضا(ع) به این بانوی بزرگوار عطا کردند.
آیا لقب معصومه(س) دلالت بر عصمت آن حضرت دارد؟
بله؛ عصمت به معنای دور بودن از گناه و خطاست و درجات مختلفی دارد. ائمه اطهار(ع) دارای مقام عصمت کبری و معصوم از هر نوع سهو و خطا بودند. حضرت معصومه(س) چون معصوم نیستند دارای عصمت صغری بودند، یعنی عصمتشان از نوع امامان معصوم(ع) نبود ولی به درجه‌ای از ایمان رسیده بودند که معصوم از گناه بودند.
یکی از فضائلی که در روایات مختلف برای آن حضرت برشمرده‌اند مقام شفاعت است؛ در این زمینه توضیح دهید.
مقام شفاعت ابتدا در اختیار پیامبر(ص) و معصومین(ع) و سپس از آن اولیای الهی است. حضرت فاطمه معصومه(س) نیز بنا بر روایات دارای مقام شفاعت هستند. در روایتی از قول امام باقر(ع) آمده است: حضرت فاطمه معصومه در روز قیامت، دوستداران اهل بیت(ع) را شفاعت می‌کنند و می‌فرمایند: خدایا مرا فاطمه نام نهادی و به واسطه من می‌خواستی از کسانی که دوستدار من هستند درگذری و تو از وعده‌ات تخلف نمی‌کنی و با شفاعت این بانوی بزرگوار شیعیان وارد بهشت می‌شوند.
در حدیثی از قول امام صادق(ع) آمده است: بهشت هشت در دارد که سه در از آن‌ها به قم گشوده می‌شود. در آنجا بانویی بزرگ از فرزندانم به خاک سپرده می‌شود و شیعیان با شفاعت او وارد بهشت می‌شوند. در زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) نیز آن حضرت را برای ورود به بهشت شفیع خود قرار می‌دهیم: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه».
آیت‌الله وحیدی از قول یکی از سادات برقعی نقل نموده‌اند: شبی در خواب به محضر حضرت معصومه(س) رسیدم و از ایشان پرسیدم شما اهل قم را شفاعت خواهید کرد؟ ایشان جواب دادند: من شفیع تمام شیعیان خواهم بود. شبیه این رویای صادقه از مرحوم شیخ عباس قمی نیز نقل شده است.
حضرت معصومه(س) از محضر امامان بزرگوار زمان خود علم و معرفت آموخته بودند. از مقام و درجه علمی والای آن حضرت برایمان بگویید.
حضرت فاطمه معصومه(س) در خاندان امامت و ولایت پرورش یافته و از پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم(ع) و برادر گرامیشان حضرت رضا(ع) که دارای علم لدنی بودند کسب فیض کرده بودند.
در نتیجه این بانوی بزرگوار به چنان درجه علمی بالایی رسیده بودند که به سؤالات علمی و دینی شیعیان پاسخ می‌دادند. در روایتی آمده: گروهی از شیعیان برای دیدار امام کاظم(ع) و پرسیدن چند پرسش علمی به مدینه آمدند ولی امام در سفر بودند. حضرت معصومه(س) که در آن زمانی کودکی خردسال بود پاسخ سؤالات آن‌ها را نوشتند و به آن‌ها دادند.
شیعیان پس از دریافت پاسخ‌ها مدینه را ترک کردند و در راه با امام کاظم(ع) مواجه شدند و پاسخ‌های حضرت معصومه(س) را به آن حضرت عرضه کردند. امام با دیدن جواب پرسش‌ها گفتند: پاسخ کاملاً درست است و سه بار فرمودند: فداها ابوها، یعنی پدرش به فدایش! علاوه بر این‌ها حضرت معصومه(س) محدثه نیز بودند یعنی احادیثی را از قول امامان معصوم(ع) روایت کرده‌اند که مورد قبول علمای اهل تشیع و تسنن است. حدیث منزلت، حدیث غدیر، روایت معراج پیامبر(ص)، روایت تولد امام حسین(ع) و روایت دوستی اهل بیت(ع) از جمله احادیثی است که از قول آن بانوی بزرگوار نقل شده است.
چرا در روایات معصومین(ع) تا این حد به زیارت کریمه اهل بیت(س) تأکید شده و آن حضرت تنها بانوی امامزاده‌ای هستند که زیارت‌نامه مأثور دارند؟
حضرت معصومه(س) از جمله بافضیلت‌ترین زنان اسلام است. ایشان پس از حضرت زینب(س) افضل‌ترین بانوی امامزاده است و به حدی فضیلت دارند که وقتی مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی در مکاشفه‌ای خواستند محل قبر مطهر حضرت فاطمه زهرا(س) را بدانند به ایشان گفته شد: اگر قبر کریمه اهل بیت(ع) را در قم زیارت کنید مثل این است که قبر فاطمه زهرا(س) را زیارت کرده‌اید.
جایگاه و آوازه فضائل این بانوی بزرگوار در آن زمان به حدی مشهور بوده که در ایران شیعیان استقبال شایانی از ایشان کردند و در نهایت ایشان را به قم آوردند و با احترام مدت کوتاهی در این شهر زندگی کرد و وقتی از دنیا رفت در جای خوبی ایشان را به خاک سپردند. در نتیجه خاک‌سپاری این بانوی بزرگ در قم، این شهر به کانون تشیع تبدیل شد و علمای بزرگی از این شهر برخاستند و تشیع به حیات خویش ادامه داد.
درباره فضائل زیارت آن حضرت روایات بسیاری داریم. امام صادق(ع) فرموده‌اند: هرکس معصومه(س) را در حالی که آگاه و متوجه به شأن و منزلت او باشد در قم زیارت کند بهشت بر او واجب است. امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نیز به زائران حرم حضرت معصومه(س) مژده بهشت را داده‌اند. امام هشتم(ع) در حدیث دیگری می‌فرمایند: هر کس نتواند به زیارت من بیاید اگر خواهرم را در قم زیارت کند مثل این است که مرا زیارت کرده و ثواب زیارت مرا درمی‌یابد. این روایات نشان‌دهنده مقام والای حضرت معصومه(س) است تا جایی که زیارت با معرفت آن حضرت موجب رسیدن به بهشت می‌شود.
مرجع : قدس آنلاین
