کد مطلب : ۳۵۲۹۳
حمایت نهادهای حاکمیتی از فعالیت‌های هیئت‌های مذهبی باید در بستر مسجد باشد
حجت الاسلام والمسلمین حسن باقریه یزدی، مسئول اداره ساماندهی مرکز نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه خراسان، در گفت و گو با آرمان هیأت به موضوع نسبت مسجد با هیئت های مذهبی اشاره کرد و گفت:
قبل از ورود به این موضوع باید چند جایگاه را تعریف کنیم. یکی از آن ها تعریف مسجد است. مساجد مکانی هستند که به عنوان پایگاه های دینی و مذهبی در فضای عرصه اجتماع به عنوان نهادی مذهبی در جامعه اسلامی تعریف شده اند و از روز اول تشکیل حکومت اسلامی در مدینه الرسول، همپا، همسان و همراه با اصل ایجاد حکومت، مسجد هم ایجاد شد.
یعنی اساسا، پیغمبر که مجری، مشرف و متولی امر دین و شریعت است، همزمان با ابلغ گزاره های دینی، نهاد و پایگاه آن را نیز ایجاد کرد. بنابراین اگر دستورات شریعت را به عنوان گزاره بدانیم، پایلوت اجرای آن مساجد هستند. پیغمبر اکرم (ص) قبل از ورود به مدینه النبی، در منطقه قبا سه روز توقف داشتند تا امیرالمومنین و سایر بستگان به ایشان ملحق شوند و پس از آن وارد مدینه شدند. در همان مدت سه روز، به کمک اهالی منطقه قبا اولین مسجد اسلام را (به تعبیر قرآن: لمسجد اسس علی الاقوی من اول یوم...) ایجاد کردند که به مسجد قبا نام گرفت. پس از آن نیز با ورود پیامبر اکرم به مدینه، به همت مسلمین از مهاجرین و انصار مسجد النبی ص بنا شد و بنابراین رکن رکین و پایگاه اصلی دین یعنی مساجد با اساس دین از ابتدای تاسیس گره خورده، و دین و حکومت اسلامی که در مدینه الرسول ایجاد شد، همپا با مسجد بود.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: نکته دوم درباره هیئات مذهبی این است که البته هیئات برخلاف مساجد، پایگاه و نهاد نیستند، بلکه نوعی فعالیت به شمار می‌آیند. برخی تصور می‌کنند که هیئت همانند مسجد بعنوان مکانی خاص دارای جایگاه در اجتماع و جامعه اسلامی است، در حالی که هیئت‌های مذهبی یک فعالیت دینی و به منظور حفظ شعائر دینی به پا شده‌اند. فعالیت‌هایی که رسالتش همچون: برگزاری جلسات معارف و برپایی دسته‌های عزاداری، ودر راس آن زنده نگهداشتن محرم و صفر و قیام سیدالشهداء، از جمله این کارهای به شمار می‌آیند که مردم مومن و جوانان غیور مکتبی در هیئت های مذهبی انجام می‌دهند. حتی در مناسبت‌های ملی نیز فعالیت می‌کنند؛ بنابراین جنس کار هیئات، از جنس فعالیت مذهبی است.
وی یادآور شد : نکته سوم، که نتیجه دو نکته قبل می‌باشد این است که با اندک تأمل می توان نتیجه گرفت، اگر مساجد مکان و پایگاه اصلی هستند و هیئات مذهبی یک نوع فعالیت مذهبی به شمار می‌آیند، از این‌رو اولین تلفیق میان هیئت و مسجد، باید در فضای مساجد اتفاق بیتفد. اولین و اصلی‌ترین جایگاه برای هیئات مذهبی باید مساجد باشند، و باید هیئات را در خود جای بدهند، از سوی دیگر این هیئات هستند که باید به مساجد پناه ببرند. به عبارت دیگر: مساجد به عنوان نماد توحید و شریعت، باید با هیئات بعنوان نماد مذهب گره بخورند تا همان تلفیق کتاب الله و عترتی پیامبر محقق شود. بنابراین مساجد که مظهر توحید ربوبی هستند با هیئت های مذهبی که مظهر عدل الهی هستند، گره بخورند.
حال سوال این است؛ آیا این ارتباط و تلفیق اتفاق افتاده است؟ و آیا واقعا قبل و بعد از انقلاب اسلامی، این نسبت میان مساجد و هیئات اتفاق افتاده است یا خیر؟
من این موضوع را به چند بخش تقسیم می‌کنم که اولین برش آن به دهه 60 بر می‌گردد، در این دهه، بهترین و جدی‌ترین نمود آن یعنی دوره دفاع مقدس اتفاق افتاد. از این‌رو در دهه اول انقلاب، شاهد تلفیق میان هیئت‌ها و مساجد بودیم به گونه‌ای که هیئت‌های مذهبی در مساجد به عنوان پایگاه اصلی مستقر شدند و سالها بعد از انقلاب نیز به عنوان پایگاه اجتماعات مردم قرار گرفتند، پس این مساجد بودند که وفاق میان جمع و جامعه را رقم زدند.
اینک اما آسیبی که در دهه‌های اخیر پس از اینکه اصل جایگاه و کارکرد مسجد را پذیرفتیم، اتفاق افتاد، جدایی بچه‌های مسجدی از مسجد و شکل گرفتن هیئات مذهبی خارج از فضای معنوی مساجد و در خیمه های سطح شهر می‌باشد که اکنون سئوال این است: چرا این نگاه اتفاق افتاده و این نسبت کم رنگ شده است؟ به نظر من باید این موضوع به صورت جدی آسیب شناسی دقیق شود تا علل و عوامل آن مشخص شده و زمینه‌های رفع آسیب ها برطرف شوند.
اینکه امروز گاهی شاهد هستیم، در سطح شهر خیمه‌های عزاداری برپا می‌شود، هر چند نفس برپایی این خیمه ها کار خوبی است، اما سئوال اساسی این است که چه ایرادی دارد همین خیمه‌ها در مساجد تشکیل شود؟ چرا نسل جوان امروز به جای حضور در مساجد به خیمه‌ها پناه می‌برند؟ در حالی که این خیمه‌ها به دلیل نوع فعالیت‌های خودشان که به دور از محافل معنوی مسجد هستند، اگر در مسجد قرار می‌گرفتند، برکات فراوانی بدست می‌آوردند، و این ارکان و اهداف مساجد هستند که می‌توانند آن برکات را تجلی و به نسل امروز انتقال بدهند و از این فاصله بین نسل خلف و سلف جلوگیری شود؛ و اگر این انقطاع وفاصله را بپذیریم، تنها جایی که می‌تواند این معضل را حل کند، مساجد هستند که ائمه جماعات می‌توانند با مدیریت خود در این زمینه نقش محوری ایفا کنند.
استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان با اشاره به تعبیری برخی از کارشناسان مبنی بر مسجد گریزی برخی هیئت‌های مذهبی گفت:
اینکه چرا به مساجد اقبال نمی‌شود هر چند تعبیر صائبی نمی‌تواند باشد ولی باید در این زمینه آسیب شناسی جدی صورت بگیرد تا این موضوع حل شود. متاسفانه گاهی بیشتر فعالیت‌های دینی، معنوی و مذهبی در خارج از فضای مسجد رقم خورده و این کار، یکی از علل جدی رویگردانی نسل جوان از فضای مسجد است. اگر بتوانیم این فاصله را برداریم، در فعالیت‌های دینی و مذهبی بسیار موفق خواهیم بود.هر چند به صورت آزمایشی در چند مسجد در شهر مشهد مقدس انجام داده و موفق بوده است. این موضوع ثابت می‌کند که ارتباط هیئت و مسجد یک اصل ضروری است و باید آن را رقم زد.
در نظام و حکومت دینی نباید با تدابیری که صورت می‌گیرد به جدایی این دو دامن زد. متاسفانه برخی از نهادهای فرهنگی و اجتماعی در جامعه به این موضوع بیشتر دامن زده‌اند و راهکار عملی برای حل بازگشت هیئت‌های مذهبی به مساجد، حمایت نهادهای انقلابی، فرهنگی و اجتماعی از هیئت‌های مذهبی در بستر مساجد است، ما اگر این بستر حمایتی از هیئت‌های مذهبی را در مساجد فراهم کنیم، زمینه برای ارتباط این دو بیشتر فراهم می‌شود و در آینده نزدیک شاهد رونق مساجد و گسترش فعالیت‌های هیئت‌های مذهبی خواهیم بود، از این رو عدم اقبال مساجد تا حدودی برطرف می‌شود.
حاکمیت باید در زمینه فعالیت هیئت های مذهبی با ظرافت سیاستگذاری کند
حجت الاسلام والمسلمین باقریه یزدی باتوجه به آمار بالا فعالیت هیئت های مذهبی در کشور در پاسخ به این سئوال که آیا حاکمیت می‌تواند در این زمینه سیاستگذاری کند؟
اظهار کرد: به نظر می‌رسد حاکمیت می تواند و بلکه باید با ظرافت و درایت در این زمینه سیاستگذاری کند و به قولی باید این سیاستگذاری از سوی حاکمیت صورت گیرد. البته در این خصوص برخی ظرافت‌ها وجود دارد که باید به آن توجه جدی داشت، چون نوع فعالیت فرهنگی مذهبی ظرافت داشته و باید با دقت بیشتری آن را انجام داد.
امروز در فضای حکومت دینی و جامعه اسلامی برخی نهادهایی داریم که این نهادها وقتی در ذیل حاکمیت دینی قرار می‌گیرند باید نسبت خودشان را با حاکمیت و نظام اسلامی مشخص کنند. بعنوان نمونه یکی از این نهادها، حوزه علمیه است که باید نوع نسبت خود با حاکمیت دینی و ظام اسلامی را مشخص و بازتعریف کند. مساجد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و آنها هم باید خودشان را با این نظام وفق بدهند. بر همین مبنا است که فعالیت های مذهبی نیز نسبت خودشان با نظام را بازتعریف خواهند کرد.
البته این سیاستگذاری در هیئت های مذهبی به معنای الزام، اجرا و ابلاغ حاکمیتی از نگاه آسیب‌پذیر بالا به پایین نیست! بلکه نوعی تعریف فعالیت است که این شیوه می تواند از درون خود هیئت های مذهبی هم شکل بگیرد، و از این رو تمامی مخاطبان در هیئت های مذهبی رکن بوده و باید نوع رابطه خود با نظام اسلامی را تبیین کرده بطوری که اگر در نظام اسلامی در سطح کلان جامعه، سیاستی تدوین و اعلام می شود، هیئت های مذهبی نیز متناسب با این سیاست ها خودشان را تعریف و متناسب با این زمان و مکان فعالیت کنند.
قبل از ورود به این موضوع باید چند جایگاه را تعریف کنیم. یکی از آن ها تعریف مسجد است. مساجد مکانی هستند که به عنوان پایگاه های دینی و مذهبی در فضای عرصه اجتماع به عنوان نهادی مذهبی در جامعه اسلامی تعریف شده اند و از روز اول تشکیل حکومت اسلامی در مدینه الرسول، همپا، همسان و همراه با اصل ایجاد حکومت، مسجد هم ایجاد شد.
یعنی اساسا، پیغمبر که مجری، مشرف و متولی امر دین و شریعت است، همزمان با ابلغ گزاره های دینی، نهاد و پایگاه آن را نیز ایجاد کرد. بنابراین اگر دستورات شریعت را به عنوان گزاره بدانیم، پایلوت اجرای آن مساجد هستند. پیغمبر اکرم (ص) قبل از ورود به مدینه النبی، در منطقه قبا سه روز توقف داشتند تا امیرالمومنین و سایر بستگان به ایشان ملحق شوند و پس از آن وارد مدینه شدند. در همان مدت سه روز، به کمک اهالی منطقه قبا اولین مسجد اسلام را (به تعبیر قرآن: لمسجد اسس علی الاقوی من اول یوم...) ایجاد کردند که به مسجد قبا نام گرفت. پس از آن نیز با ورود پیامبر اکرم به مدینه، به همت مسلمین از مهاجرین و انصار مسجد النبی ص بنا شد و بنابراین رکن رکین و پایگاه اصلی دین یعنی مساجد با اساس دین از ابتدای تاسیس گره خورده، و دین و حکومت اسلامی که در مدینه الرسول ایجاد شد، همپا با مسجد بود.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: نکته دوم درباره هیئات مذهبی این است که البته هیئات برخلاف مساجد، پایگاه و نهاد نیستند، بلکه نوعی فعالیت به شمار می‌آیند. برخی تصور می‌کنند که هیئت همانند مسجد بعنوان مکانی خاص دارای جایگاه در اجتماع و جامعه اسلامی است، در حالی که هیئت‌های مذهبی یک فعالیت دینی و به منظور حفظ شعائر دینی به پا شده‌اند. فعالیت‌هایی که رسالتش همچون: برگزاری جلسات معارف و برپایی دسته‌های عزاداری، ودر راس آن زنده نگهداشتن محرم و صفر و قیام سیدالشهداء، از جمله این کارهای به شمار می‌آیند که مردم مومن و جوانان غیور مکتبی در هیئت های مذهبی انجام می‌دهند. حتی در مناسبت‌های ملی نیز فعالیت می‌کنند؛ بنابراین جنس کار هیئات، از جنس فعالیت مذهبی است.
وی یادآور شد : نکته سوم، که نتیجه دو نکته قبل می‌باشد این است که با اندک تأمل می توان نتیجه گرفت، اگر مساجد مکان و پایگاه اصلی هستند و هیئات مذهبی یک نوع فعالیت مذهبی به شمار می‌آیند، از این‌رو اولین تلفیق میان هیئت و مسجد، باید در فضای مساجد اتفاق بیتفد. اولین و اصلی‌ترین جایگاه برای هیئات مذهبی باید مساجد باشند، و باید هیئات را در خود جای بدهند، از سوی دیگر این هیئات هستند که باید به مساجد پناه ببرند. به عبارت دیگر: مساجد به عنوان نماد توحید و شریعت، باید با هیئات بعنوان نماد مذهب گره بخورند تا همان تلفیق کتاب الله و عترتی پیامبر محقق شود. بنابراین مساجد که مظهر توحید ربوبی هستند با هیئت های مذهبی که مظهر عدل الهی هستند، گره بخورند.
حال سوال این است؛ آیا این ارتباط و تلفیق اتفاق افتاده است؟ و آیا واقعا قبل و بعد از انقلاب اسلامی، این نسبت میان مساجد و هیئات اتفاق افتاده است یا خیر؟
من این موضوع را به چند بخش تقسیم می‌کنم که اولین برش آن به دهه 60 بر می‌گردد، در این دهه، بهترین و جدی‌ترین نمود آن یعنی دوره دفاع مقدس اتفاق افتاد. از این‌رو در دهه اول انقلاب، شاهد تلفیق میان هیئت‌ها و مساجد بودیم به گونه‌ای که هیئت‌های مذهبی در مساجد به عنوان پایگاه اصلی مستقر شدند و سالها بعد از انقلاب نیز به عنوان پایگاه اجتماعات مردم قرار گرفتند، پس این مساجد بودند که وفاق میان جمع و جامعه را رقم زدند.
اینک اما آسیبی که در دهه‌های اخیر پس از اینکه اصل جایگاه و کارکرد مسجد را پذیرفتیم، اتفاق افتاد، جدایی بچه‌های مسجدی از مسجد و شکل گرفتن هیئات مذهبی خارج از فضای معنوی مساجد و در خیمه های سطح شهر می‌باشد که اکنون سئوال این است: چرا این نگاه اتفاق افتاده و این نسبت کم رنگ شده است؟ به نظر من باید این موضوع به صورت جدی آسیب شناسی دقیق شود تا علل و عوامل آن مشخص شده و زمینه‌های رفع آسیب ها برطرف شوند.
اینکه امروز گاهی شاهد هستیم، در سطح شهر خیمه‌های عزاداری برپا می‌شود، هر چند نفس برپایی این خیمه ها کار خوبی است، اما سئوال اساسی این است که چه ایرادی دارد همین خیمه‌ها در مساجد تشکیل شود؟ چرا نسل جوان امروز به جای حضور در مساجد به خیمه‌ها پناه می‌برند؟ در حالی که این خیمه‌ها به دلیل نوع فعالیت‌های خودشان که به دور از محافل معنوی مسجد هستند، اگر در مسجد قرار می‌گرفتند، برکات فراوانی بدست می‌آوردند، و این ارکان و اهداف مساجد هستند که می‌توانند آن برکات را تجلی و به نسل امروز انتقال بدهند و از این فاصله بین نسل خلف و سلف جلوگیری شود؛ و اگر این انقطاع وفاصله را بپذیریم، تنها جایی که می‌تواند این معضل را حل کند، مساجد هستند که ائمه جماعات می‌توانند با مدیریت خود در این زمینه نقش محوری ایفا کنند.
استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان با اشاره به تعبیری برخی از کارشناسان مبنی بر مسجد گریزی برخی هیئت‌های مذهبی گفت:
اینکه چرا به مساجد اقبال نمی‌شود هر چند تعبیر صائبی نمی‌تواند باشد ولی باید در این زمینه آسیب شناسی جدی صورت بگیرد تا این موضوع حل شود. متاسفانه گاهی بیشتر فعالیت‌های دینی، معنوی و مذهبی در خارج از فضای مسجد رقم خورده و این کار، یکی از علل جدی رویگردانی نسل جوان از فضای مسجد است. اگر بتوانیم این فاصله را برداریم، در فعالیت‌های دینی و مذهبی بسیار موفق خواهیم بود.هر چند به صورت آزمایشی در چند مسجد در شهر مشهد مقدس انجام داده و موفق بوده است. این موضوع ثابت می‌کند که ارتباط هیئت و مسجد یک اصل ضروری است و باید آن را رقم زد.
در نظام و حکومت دینی نباید با تدابیری که صورت می‌گیرد به جدایی این دو دامن زد. متاسفانه برخی از نهادهای فرهنگی و اجتماعی در جامعه به این موضوع بیشتر دامن زده‌اند و راهکار عملی برای حل بازگشت هیئت‌های مذهبی به مساجد، حمایت نهادهای انقلابی، فرهنگی و اجتماعی از هیئت‌های مذهبی در بستر مساجد است، ما اگر این بستر حمایتی از هیئت‌های مذهبی را در مساجد فراهم کنیم، زمینه برای ارتباط این دو بیشتر فراهم می‌شود و در آینده نزدیک شاهد رونق مساجد و گسترش فعالیت‌های هیئت‌های مذهبی خواهیم بود، از این رو عدم اقبال مساجد تا حدودی برطرف می‌شود.
حاکمیت باید در زمینه فعالیت هیئت های مذهبی با ظرافت سیاستگذاری کند
حجت الاسلام والمسلمین باقریه یزدی باتوجه به آمار بالا فعالیت هیئت های مذهبی در کشور در پاسخ به این سئوال که آیا حاکمیت می‌تواند در این زمینه سیاستگذاری کند؟
اظهار کرد: به نظر می‌رسد حاکمیت می تواند و بلکه باید با ظرافت و درایت در این زمینه سیاستگذاری کند و به قولی باید این سیاستگذاری از سوی حاکمیت صورت گیرد. البته در این خصوص برخی ظرافت‌ها وجود دارد که باید به آن توجه جدی داشت، چون نوع فعالیت فرهنگی مذهبی ظرافت داشته و باید با دقت بیشتری آن را انجام داد.
امروز در فضای حکومت دینی و جامعه اسلامی برخی نهادهایی داریم که این نهادها وقتی در ذیل حاکمیت دینی قرار می‌گیرند باید نسبت خودشان را با حاکمیت و نظام اسلامی مشخص کنند. بعنوان نمونه یکی از این نهادها، حوزه علمیه است که باید نوع نسبت خود با حاکمیت دینی و ظام اسلامی را مشخص و بازتعریف کند. مساجد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و آنها هم باید خودشان را با این نظام وفق بدهند. بر همین مبنا است که فعالیت های مذهبی نیز نسبت خودشان با نظام را بازتعریف خواهند کرد.
البته این سیاستگذاری در هیئت های مذهبی به معنای الزام، اجرا و ابلاغ حاکمیتی از نگاه آسیب‌پذیر بالا به پایین نیست! بلکه نوعی تعریف فعالیت است که این شیوه می تواند از درون خود هیئت های مذهبی هم شکل بگیرد، و از این رو تمامی مخاطبان در هیئت های مذهبی رکن بوده و باید نوع رابطه خود با نظام اسلامی را تبیین کرده بطوری که اگر در نظام اسلامی در سطح کلان جامعه، سیاستی تدوین و اعلام می شود، هیئت های مذهبی نیز متناسب با این سیاست ها خودشان را تعریف و متناسب با این زمان و مکان فعالیت کنند.
