کد مطلب : ۱۴۶۴۷
برخي نشانه‌ها و نمادها در شبيه‌خواني
جابر عناصري*
مردم‌شناسی:
پيش سيمرغ آن کسي اکسير ساخت
کو زبان جملة مرغان شناخت
هنر پرمعني تعزيه و شبيه‌خواني از مناظر و ديدگاه‌ها و از طريق نحله‌ها و مکتب‌هاي بسياري قابل توجيه و تفسير است.
شبيه‌خواني در عين حال که در بسياري موارد از شيوة واقع‌گرايي و رئاليسم و طبيعت‌گرايي -با توجه به شرايط اکولوژيکي و اقليم‌شناسي، در آماده ساختن ميدان يا آراستن مصطبه‌ها و سکوها بهره مي‌گيرد، اما -اين هنر ظريف- مبتني بر علايم و نشانه‌ها و نمادهاي فراوان قابل توجه و توجيه و دقت و شناخت و سپس کاربرد اين نشانه‌ها در گفتار و رفتار است. دو واژة: «شعار» (به کسر شين، علامت، علامت گروهي از مردم و...) و «دثار» (به کسر دال، لباس رو، لباسي که روي لباس‌هاي ديگر بر تن کنند.) از لحاظ معنوي و صوري، مکرر در توضيح مباحث شبيه‌خواني به کار مي‌رود.
سمبوليزم رنگ و روان‌شناسي رفتار و رفتارشناسي متکي به حرکات سنجيده، با درونمايه‌اي برجسته، به همراه کاربرد فرهنگ مادي در کنار فرهنگ معنوي، تعزيه و شبيه‌خواني را -بسيار هنگام- به صور خيالي دل‌انگيز و حظّ بصر چشمنواز مي‌کشاند. معين‌البکاء خبير، ضمن تعليم ريزکاري‌هاي متعلق به حريم تعزيه به شاگردان خود تمام اين علايم و نشانه‌ها را که در اکثر موارد چشم‌به‌چشم و دهان‌به‌دهان (افواهي) و سينه‌به‌سينه از پيشکسوتان اين هنر قدسي فراگرفته‌اند، به ظرافت و کوشش تمام ياد مي‌دهد.
از اين روست که در قلمرو آموزش و پرورش در شبيه‌خواني، توجه به شعارها و دثارها و علايم و نشانه‌ها، مبحث تأمل‌برانگيز نشانه‌شناسي و نمادشناسي را به شبيه‌خوان سفارش مي‌نمايند و کسب اطلاعات مربوط به معاني و تمثيل‌ها و تمثال‌ها را توصيه مي‌نمايند. اشاره‌اي به برخي از نشانه‌ها و نمادها را در پيش‌رو داريم.
نشانه‌ها و نمادها در لباس‌ها، ميدان‌آرايي، اجراي موسيقي، دستورهاي معين‌البکاء به شبيه‌خوانان، شبيه‌خواني، فاصله‌اندازي، پرکردن فاصلة اجرايي از طريق گروه‌نوازندگان، تلخيص مجلس شبيه‌خواني با ذکر: «طول سخن باعث ملال» و ... در تمام مجالس شبيه‌خواني وجود دارد. و شرحي مستوفي و مفصل لازم است تا کل اين نشانه‌ها را بررسي و با آيين‌هاي مشابه مطابقت داده شود. کما اينکه در قلمرو اساطير در ايران و بسياري از کشورها و در محدودة تمدن‌ها و فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها، به نشانه‌هاي همسان برخورد مي‌کنيم. ياري ايرانيان در ساختن و پرداختن و ارائة اين مجالس با همة قراردادها و نشانه‌ها، خود مستلزم تحرير کتاب مفصلي است و راقم اين سطور به‌ويژه در کتاب «شناخت اساطير ايران بر اساس طومار نقالان» (چاپ اول و دوم و سوم، از انتشارات سروش) به‌تفصيل ابعاد نمادين اساطير در ايران را در «سور» و «سوگ» به رشتة تحرير در آورده‌ام. (هزار نکتة باريک‌تر ز مو اينجاست/نه هر که سر بتراشد، قلندري داند)
پي‌نوشت:
* استاد تعزيه‌شناسي و شبيه‌خواني
پيش سيمرغ آن کسي اکسير ساخت
کو زبان جملة مرغان شناخت
هنر پرمعني تعزيه و شبيه‌خواني از مناظر و ديدگاه‌ها و از طريق نحله‌ها و مکتب‌هاي بسياري قابل توجيه و تفسير است.
شبيه‌خواني در عين حال که در بسياري موارد از شيوة واقع‌گرايي و رئاليسم و طبيعت‌گرايي -با توجه به شرايط اکولوژيکي و اقليم‌شناسي، در آماده ساختن ميدان يا آراستن مصطبه‌ها و سکوها بهره مي‌گيرد، اما -اين هنر ظريف- مبتني بر علايم و نشانه‌ها و نمادهاي فراوان قابل توجه و توجيه و دقت و شناخت و سپس کاربرد اين نشانه‌ها در گفتار و رفتار است. دو واژة: «شعار» (به کسر شين، علامت، علامت گروهي از مردم و...) و «دثار» (به کسر دال، لباس رو، لباسي که روي لباس‌هاي ديگر بر تن کنند.) از لحاظ معنوي و صوري، مکرر در توضيح مباحث شبيه‌خواني به کار مي‌رود.
سمبوليزم رنگ و روان‌شناسي رفتار و رفتارشناسي متکي به حرکات سنجيده، با درونمايه‌اي برجسته، به همراه کاربرد فرهنگ مادي در کنار فرهنگ معنوي، تعزيه و شبيه‌خواني را -بسيار هنگام- به صور خيالي دل‌انگيز و حظّ بصر چشمنواز مي‌کشاند. معين‌البکاء خبير، ضمن تعليم ريزکاري‌هاي متعلق به حريم تعزيه به شاگردان خود تمام اين علايم و نشانه‌ها را که در اکثر موارد چشم‌به‌چشم و دهان‌به‌دهان (افواهي) و سينه‌به‌سينه از پيشکسوتان اين هنر قدسي فراگرفته‌اند، به ظرافت و کوشش تمام ياد مي‌دهد.
از اين روست که در قلمرو آموزش و پرورش در شبيه‌خواني، توجه به شعارها و دثارها و علايم و نشانه‌ها، مبحث تأمل‌برانگيز نشانه‌شناسي و نمادشناسي را به شبيه‌خوان سفارش مي‌نمايند و کسب اطلاعات مربوط به معاني و تمثيل‌ها و تمثال‌ها را توصيه مي‌نمايند. اشاره‌اي به برخي از نشانه‌ها و نمادها را در پيش‌رو داريم.
نشانه‌ها و نمادها در لباس‌ها، ميدان‌آرايي، اجراي موسيقي، دستورهاي معين‌البکاء به شبيه‌خوانان، شبيه‌خواني، فاصله‌اندازي، پرکردن فاصلة اجرايي از طريق گروه‌نوازندگان، تلخيص مجلس شبيه‌خواني با ذکر: «طول سخن باعث ملال» و ... در تمام مجالس شبيه‌خواني وجود دارد. و شرحي مستوفي و مفصل لازم است تا کل اين نشانه‌ها را بررسي و با آيين‌هاي مشابه مطابقت داده شود. کما اينکه در قلمرو اساطير در ايران و بسياري از کشورها و در محدودة تمدن‌ها و فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها، به نشانه‌هاي همسان برخورد مي‌کنيم. ياري ايرانيان در ساختن و پرداختن و ارائة اين مجالس با همة قراردادها و نشانه‌ها، خود مستلزم تحرير کتاب مفصلي است و راقم اين سطور به‌ويژه در کتاب «شناخت اساطير ايران بر اساس طومار نقالان» (چاپ اول و دوم و سوم، از انتشارات سروش) به‌تفصيل ابعاد نمادين اساطير در ايران را در «سور» و «سوگ» به رشتة تحرير در آورده‌ام. (هزار نکتة باريک‌تر ز مو اينجاست/نه هر که سر بتراشد، قلندري داند)
پي‌نوشت:
* استاد تعزيه‌شناسي و شبيه‌خواني
فایل مرتبط (879.28 KB)