حضرت علی‌اکبر(ع)، فرزند امام سوم شیعیان حضرت ابی عبدالله الحسین(ع)، بنا بر روایتی در یازدهم شعبان، سال ۴۳ هجری قمری [قریب به چهار سال پس از شهادت امیر مؤمنان(ع)] در مدینة منوره دیده به جهان گشود.

   پدر گرامی‌اش امام حسین بن علی بن ابی طالب(ع) و مادر محترمه‌اش لیلی بنت مرة بن عروة بن مسعود ثقفی است. مادر حضرت علی‌اکبر(ع) از بانوان صالحه و متدینة عصر خویش بود که شایستگی همسری سبط رسول خدا(ص) حضرت امام حسین(ع) را به دست آورد.

   مادر لیلی، میمونه دختر ابی سفیان و از طابفة بنی امیه می‌باشد. بدین لحاظ، حضرت علی‌اکبر(ع) به سه طایفة معروف و مهم عرب پیوند پیدا کرده است. از طرف پدر به طایفة خوش‌نام و شریف بنی‌هاشم و به بزرگانی چون پیامبر اسلام(ع)، حضرت فاطمه زهرا(ع)، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع) و امام حسین(ع) و از جانب مادر به دو طایفة بنی‌امیه و ثقیف و افرادی چون عروة بن مسعود ثقفی، ابی سفیان، معاویة بن ابی سفیان و ام حبیبه همسر رسول خدا(ص) ارتباط فامیلی و خویشاوندی پیدا نمود. به همین جهت وی مورد احترام و اطمینان کامل طوایف مزبور و اهالی مدینه بود.

   ابوالفرج اصفهانی از مغیره روایت کرد: روزی معاویه بن ابی سفیان به اطرافیان و هم‌نشینان خود گفت: به نظر شما سزاوارترین و شایسته‌ترین فرد امت به امر خلافت چه کسی است؟ اطافیان گفتند: جز تو کسی را سزاوارتر به امر خلافت نمی‌شناسیم! معاویه گفت: این‌چنین نیست. بلکه سزاوارترین فرد  به امر خلافت، علی بن الحسین(ع) است که جدش رسول خدا(ص) است و در وی شجاعت و دلیری بنی‌هاشم، سخاوت بنی‌امیه و فخر و فخامت ثقیف تبلور یافته است.

   دربارة شخصیت علی‌اکبر(ع) گفته شد، که وی جوانی خوش‌چهره، زیبا، خوش‌زبان و دلیر بود و از جهت سیرت و خلق و خوی و صباحت رخسار، شبیه‌ترین مردم به پیامبر اکرم(ص) بود و شجاعت و رزمندگی را از جدش علی بن ابی طالب(ع) به ارث برده و جامع کمالات، محامد و محاسن بود.

   بنا به نقل ابوالفرج اصفهانی، آن حضرت در عصر خلافت عثمان بن عفان (سومین خلیفة راشدین) دیده به جهان گشود. این قول مبتنی بر این است که وی به هنگام شهادت بیست‌وپنج ساله بود. بنابراین، وی در مکتب جدش امام علی بن ابی طالب(ع) و در دامن مهرانگیز پدرش امام حسین(ع) در مدینه و کوفه تربیت و رشد و کمال یافت.
   امام حسین(ع) در تربیت وی و آموزش قرآن و معارف اسلامی و اطلاعات سیاسی و اجتماعی به آن جناب تلاش بلیغی به عمل آورد و از وی یک انسان کامل و نمونه ساخت و شگفتی همگان از جمله دشمنانش را برانگیخت.

   به هر روی علی‌اکبر(ع) در ماجرای عاشورا حضور فعال داشت و در تمام حالات در کنار پدرش امام حسین(ع) بود و با دشمنانش به سختی مبارزه می‌کرد. گفتنی است، با این‌که حضرت علی‌اکبر(ع) به سه طایفة معروف عرب پیوند و خویشاوندی داشته است، با این حال در روز عاشورا و به هنگام نبرد با سپاهیان یزید، هیچ اشاره‌ای به انتسابش به بنی‌امیه و ثقیف نکرد، بلکه هاشمی بودن و انتساب به اهل‌بیت(ع) را افتخار خویش دانست و در رجزی چنین سرود:

 

نحن و بیت الله اولی بالنبی
انا علی بن الحسین بن علی
اضربکم بالسیف حتی ینثنی
ضرب غلام هاشمی علوی
تالله لا یحکم فینا ابن الدعی
و لا یزال الیوم احمی عن ابی
 

   وی نخستین شهید بنی‌هاشم در روز عاشورا بود و در زیارت شهدای معروفه نیز آمده است: السلام علیک یا اول قتیل من نسل خیر سلیل.

   ... امام حسین(ع) در شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) بسیار اندوهناک و متأثر گردید و در فراقش فراوان گریست و هنگامی که سر خونین‌اش را در بغل گرفت، فرمود: علی الدنیا بعدک العفا. در مورد سن شریف وی به هنگام شهادت، اختلاف است. برخی می‌گویند ۱۸ ساله، برخی می‌گویند ۱۹ ساله و عده‌ای هم می‌گویند ۲۵ ساله بود. اما از این‌که وی از امام زین‌العابدین(ع)، فرزند دیگر امام حسین(ع)، بزرگ‌تر یا کوچک‌تر بود، اتفاقی میان مورخان و سیره‌نگاران نیست. ولی روایتی از امام زین‌العابدین(ع) نقل شد که دلالت دارد بر این‌که وی از جهت سن کوچک‌تر از علی‌اکبر(ع) بود. آن حضرت فرمود: کان لی اخً یقال له علی، اکبر منی قتله الناس ... .

 
منبع: روزشمار تاریخ اسلام (رجب و شعبان)، سید تقی واردی، نشر دار الثقلین