حسین‌بن‌علی(ع) که در تورات «شبیر» و در انجیل «طاب» خوانده می‌شد ـ مکنّا به ابو عبدالله و کنیة دیگرش ابو علی است. القاب معروف او شهید، سبط رسول‌الله، امام مظلوم، سید شباب اهل‌الجنه، سبط ثانی، رشید، طیب، وفی، سید، زکی است. لقب‌های فراوان دیگری نیز برای آن گرامی نقل شده که ابن شهرآشوب بیش از ۸۰ مورد آن را به ثبت رسانده است.

   وی دومین کودک علی(ع) و فاطمه(س) بود که در مدینه متولد شد و به خانة آنان گرما بخشید و موجب خرسندی پیامبر اسلام گردید. مدت عمر او حدود ۵۶ سال و نیم بود که کمتر از هفت سال آن را در زمان جد بزرگش پیامبر اسلام(ص) و در دامن رشد او به سر برد و این دوران در شکل‌دهی شخصیت همه‌جانبة وی نقش بنیادین داشت. احترام و تکریم ویژة پیامبر(ص) به او و برادرش امام حسن(ع) در همه جا، در خانه، کوچه، مسجد نبوی در مقابل همگان حتی در حال خطابه و نماز، از مسلمات تاریخ اسلام است که دربارة آنان می‌فرمود: «حسن و حسین سید جوانان بهشت هستند، محبت و بغض به آن دو محبت و بغض به من است. حسین از من است و من از حسین هستم و ...». این همه، افزون بر تحکیم شخصیت تربیتی امام حسین(ع)، بسترسازی‌ای بود از سوی پیامبر(ص) برای رهبری جامعة اسلامی تا نسل‌های موجود و تبار آنان بدانند جدایی از راه این دو بزرگوار کج‌راهه و گمراهی است.

   درخصوص سال تولد حضرت در منابع گوناگون چندین قول وجود دارد که عبارتند از: سال سوم، چهارم و ششم هجری، شش سال و چند ماه پس از هجرت و سال هفتم هجری. نگاه پژوهشی به این منابع، گزارش تولد آن گرامی در سال چهارم را ترجیح می‌دهد؛ زیرا منابع کهن بر تولد وی در سال چهارم هجری تصریح کرده‌اند و دیگر سال‌ها را دربارة تولد ایشان برنتابیده‌اند. گزارش‌های دیگر مضطرب‌اند، در برخی از منابع نامی از این گزارش‌ها نیست و آن دسته از این منابع که بدان پرداخته‌اند با کاستی‌های جدی مواجه‌اند؛ گزارش‌ها در این منابع یا بی‌سند ذکر شده‌اند و اگر سندشان آورده شده، میان تعبیرهای به‌کار رفته در آن گزارش تنافی به چشم می‌آید.

   دربارة ماه ولادت امام سوم(ع) نیز میان منابع کهن موازنه برقرار نیست. این منابع نام شش ماه را برای تولد آن گرامی ذکر کرده‌اند: ماه‌های ربیع‌الاول، جمادی‌الاول، جمادی‌الثانی، شعبان، رمضان و محرم. با توجه به آیه‌ها و روایات و هم‌چنین با توجه به برخی گفتار معصومان(ع) مبنی بر این‌که دعا و روزه‌داری در روز سوم شعبان به عنوان روز تولد امام حسین(ع) مستحب است و بر تولد آن گرامی در آن روز تأکید ورزیده است، باید گفت حضرت سیدالشهداء(ع) در ماه شعبان سال چهارم هجری تولد یافت و دیگر گویه‌ها در این خصوص، به جهت نداشتن این مستندات و پشتیبان‌ها برتابیدنی نیستند.
   هم‌چنین دربارة این‌که امام حسین(ع) در چه روزی از ماه شعبان تولد یافت، میان منابع یادشده موازنه برقرار نیست؛ برخی از این منابع تنها به ذکر ماه شعبان بسنده کرده‌اند و برخی نیز چنین گزارش کرده‌اند که تولد وی پس از گذشتن چند شب از ماه شعبان بوده است. آن دست از منابع که روز آن را مشخص کرده‌اند، دو گروه هستند: برخی بر سوم ماه شعبان تأکید ورزیده‌اند که سخن مشهور نیز همین است و گروه دیگر، پنجم شعبان را روز تولد آن گرامی دانسته‌اند.

   در این‌که آن بزرگوار در چه روزی از هفته متولد شده است، آن دسته از منابعی که در این باره نوشته‌اند، این روز را سه‌شنبه یا پنج‌شنبه دانسته‌اند؛ لیکن در برخی از پژوهش‌های نجومی، روز سوم شعبان سال چهارم هجری روز سه‌شنبه دانسته شده است؛ چنان‌که در تطبیق با تقویم شمسی برابر است با ۱۹ دی سال چهارم هجری (۱۹/۱۰/۴) و در انطباق با تقویم میلادی برابر است با ۹ ژانویة ۶۲۶ میلادی. دیگر گویه‌ها دربارة روز تولد آن گرامی که برتابیدنی نیستند، چنین‌اند: آخر ربیع‌الاول، سوم جمادی‌الاول، پنجم جمادی‌الاول، پانزده جمادی‌الأخر، ماه جمادی‌الأخر بدون تعیین روز، پنجم شعبان، ششم رمضان، سیزدهم رمضان و روز عاشورا.
 

منبع: بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، یدالله مقدسی، پژوهشکدة تاریخ و سیرة اهل‌بیت(ع)