کد مطلب : ۱۰۰۹۱
گفت‌وگویی با استاد محمد اسفندیاری
عاشورانامه خیمه در راه است
مرکز مطالعات راهبردی خیمه، تا پایان امسال پنج جلد نخستین دانشنامه امام حسین (ع) را روانه بازار خواهد کرد.این دانشنامه به سفارش سازمان اوقاف و امور خیریه و تو سط مرکز مطالعات راهبردی خیمه تهیه شده است.برای معرفی بیشتر این اثر با استاد محمد اسفندیاری مدیر این پروژه گفت‌وگویی داشتیم و ایشان درباره معیارهای علمی انتخاب مقالات این کتاب و نگاهی که در طی تالیف آن وجود داشته است سخن رانده‌اند.
آنچه به عنوان عاشورانامه امام حسین(ع) آماده شده است، گزیده‌ای از بهترین مقالات درباره آن حضرت است؛ که مقالات این مجموعه به چند بخش تقسیم می‌شود.
مقالاتی که عهده‌دار گزارش از حیات و قیام امام حسین(ع) و از تحریفات و خرافات و مجعولات پیراسته است؛ مقالاتی که در باره هدف‌شناسی آن حضرت از قیام است و در آن رویکردهای مختلف درباره فلسفه قیام کاویده شده است.
مقالاتی که ویژه کتابشناسی و یا درباره یک تک‌نگاری مهم است و مقالاتی که در آن به پیرایه‌زدایی از قیام امام حسین(ع) پرداخته شده و نمونه‌هایی از تحریفات و مجعولات، به صورت مستدل و مستند، نقد شده است.
معیار انتخاب این مقالات چه بوده است؟
در گزینش مقالات، چندین معیار در نظر گرفته شده و بدون هیچ گونه اغماض و مسامحه علمی، با این معیارها به گزینش پرداخته شده است.
مقالاتی که به لحاظ محتوا، غنی و ارزنده است و با زبان علمی و کاملا رَوِشمند فراهم آمده است؛ مقالاتی که به لحاظ تحلیل، مشتمل بر نظریاتی جدید است و در آن نوآوری و گره‌گشایی ملاحظه می‌شود.
مقالاتی که در تحریف زدایی و پیراستن خرافات از قیام امام حسین(ع) ارزنده و آموزنده است؛ مقالاتی که گزارشی مستند و دقیق از قیام آن حضرت ارائه کرده و در شمار نصوص دست اول قلمداد می‌شود.
مقالاتی که ضمن علمی و ارزنده بودن، مکتوم و مغفول مانده بود و در مطاوی مجموعه‌ها و کتابهای نایاب وجود داشت و بسیاری از عاشورا پژوهان از آن اطلاع نداشتند.
چند نمونه از این مقالات را نام ببرید؟
از میان مقالات دور از دسترس، می‌توان به مقالات حکمت شهادت سیدالشهداء، از علامه مجلسی؛ عزاداریهای نا مشروع، از علامه سید محسن امین؛ اسرار و آثار واقعه کربلا، از علامه جلاالدین همائی؛ حسین منَی و انا من حسین، از استاد محمد باقر بهبودی؛ عاشورا، عزاداری، شادی، روزه، از علامه محدث ارموی اشاره کرد.
با قاطعیت می‌توان گفت که در حدود بیست مقاله این مجموعه، یکسره نایاب بوده است و یافتن آن را می‌توان از مقوله«کشف» دانست.
شاید کمتر کسی بداند که علامه محدث ارموی، در ضمن تعلیقاتی که بر کتاب الرساله العلیه فی الاحادیث النبویه نگاشته است، بحثی بسیار گرانسنگ و طولانی درباره عاشورا و شادی دارد که با لحاظ استقصاء مطالب و شواهد، بی‌نظیر است.
همچنین مقاله استاد جلاالدین همائی که در اصل، سخنرانی رادیویی ایشان در پنجاه سال پیش بود و فقط یک بار منتشر شد و نسخه‌های آن سال‌هاست که وجود ندارد و حتی در ضمن مجموعه مقالات ایشان چاپ نشده است و شاید خانواده ایشان نیز از آن بی‌اطلاع باشد.
به هر حال، در حدود بیست مقاله این دانشنامه، یکسره دور از دسترس بوده و انتشار آن در این مجموعه، در واقع احیای آنهاست؛ همه مقالات این دانشنامه، در نوع خود بی‌نظیر و از بهترین مقالاتی است که تا کنون منتشر شده است.
هیچ مقاله ضعیف و حتی متوسطی در این مجموعه آورده نشده است؛ بی تردید در دهه‌های اخیر، دهها هزار مقاله درباره امام حسین(ع) نوشته و منتشر شده است، اما گزینش کمتر از صد مقاله از میان این همه آثار، نیازمند چندین و چند صافی نقد بوده است تا گلچینی از بهترین آثار گرد آید.
یکی از شاخصه‌هایی که در گزینش مقالات مد نظر بوده است، موضوع هدف‌شناسی امام حسین(ع) است؛ درباره این موضوع حساس و مختلف فیه، چند مقاله ارزنده، با گرایشهای متفاوت، گزینش شده است.
برای نمونه برخی از مقالاتی که با موضوع هدف شناسی امام حسین(ع) است را نام ببرید.
تنزیه ابوعبدالله الحسین(ع)، از سید مرتضی علم الهدی؛ حکمت شهادت سید الشهداء، از علامه مجلسی؛ چند قرائت از قیام امام حسین(ع) از دکتر حمید عنایت؛ در شناخت هدف امام، از استاد علی اکبر غفاری و سه نظر در هدف امام، از حجت الاسلام سید علی فرحی.
آیا از مقالات اساتید دانشگاه‌ها نیز در این مجموعه استفاده شده است؟
در گزینش مقالات، عمد بوده است که در کنار نام رجال بزرگ حوزوی و مراجع روحانی، از مقالات شخصیتهای دانشگاهی نیز استفاده شود.
بدین منظور، مقالاتی یافت شد که نویسندگان آنها در شمار زبده‌ترین استادان دانشگاهی و نویسندگان نام‌‌آور بودند؛ که می توان به محمد جعفر محجوب، دکتر حمید عنایت، دکتر مهدی محقق و دکتر محمد مهدی رکنی اشاره کرد.
شاید معدودی بدانند که پروفسور زریاب و دکتر مشایخ فریدونی، که از قله‌های علمی در عصر حاضر هستند ـ یک مقاله مشترک درباره امام حسین(ع) دارند که شاهکار است و مانندی برای آن یافت نمی‌شود.
همچنین بسیاری نمی‌دانند که دکتر محمد جعفر محجوب ـ که بزرگترین متخصص فولکور در ایران معاصر است ـ دو مقاله ارزنده درباره امام حسین(ع) در فرهنگ فولکور داردو یا دکتر رکنی، در موضوع گریه برای امام حسین(ع) تک‌نگاری مهمی دارد که شایان عنایت است.
آیا تمام این مقالات به زبان فارسی است؟
بخشی از مقالات این مجموعه، به زبان عربی و مشتمل بر«ترجمه و مقتل» امام حسین(ع) است؛ این مقالات در شمار منابع دست اول است و از قرن هشتم تجاوز نکرده است.
قدیمی ترین آنها متقل ابن سعد (۱۶۸ ـ ۲۳۰) و مقتل ابن عبد ربه (م ۳۲۸) است و سپس، قرن به قرن را شامل می‌شود؛ این بخش از کتاب، در حدود پانصد صفحه است و اگر مجالی موسع در نظر گرفته شود، حجم آن را می‌توان تا هزارصفحه افزایش داد و آن را در دو جلد مستقل، ذیل عنوان «موسوعه مقتل الحسین من ثراث المتقدمین» منتشر ساخت.
بخش مزبور برای جهان عرب بسیار سودمند و کار آمد است و می‌توان آن را همزمان در عراق و لبنان به چاپ سپرد.
و حرف آخر؟
در پایان به اطلاع می‌رساند که تا کنون بیش از هفتاد کتابشناسی امام حسین(ع) منتشر شده است و اینک نیز شماری از نهادها و اشخاص در حال تدوین کتابشناسیهایی دیگر هستند و تکرار در تکرار ملاحظه می‌شود؛ اما تاکنون یک مجموعه که شامل گزیده مهمترین مقالات علمی درباره امام حسین(ع) باشد، فراهم نیامده است.
با انتشار این کتاب، محققان به مجموعه‌ای دسترسی پیدا می‌کند که مشتمل است بر:
الف) گزیده نصوص اولیه درباره ترجمه و مقتل امام حسین(ع)
ب) گزیده مقالات تحلیلی درباره حیات و قیام آن حضرت.
با انتشار این کتاب، عده‌ای از بسیاری از کتاب‌ها مستغنی می‌شوند؛ عده‌ای به مقالات و رساله‌های نایاب دسترسی پیدا می‌کنند؛ عده‌ای آن را مجموعه‌ای می‌یابند که جامع و کامل است.
***
محتوای دانشنامه امام حسین(ع) چیست؟آنچه به عنوان عاشورانامه امام حسین(ع) آماده شده است، گزیده‌ای از بهترین مقالات درباره آن حضرت است؛ که مقالات این مجموعه به چند بخش تقسیم می‌شود.
مقالاتی که عهده‌دار گزارش از حیات و قیام امام حسین(ع) و از تحریفات و خرافات و مجعولات پیراسته است؛ مقالاتی که در باره هدف‌شناسی آن حضرت از قیام است و در آن رویکردهای مختلف درباره فلسفه قیام کاویده شده است.
مقالاتی که ویژه کتابشناسی و یا درباره یک تک‌نگاری مهم است و مقالاتی که در آن به پیرایه‌زدایی از قیام امام حسین(ع) پرداخته شده و نمونه‌هایی از تحریفات و مجعولات، به صورت مستدل و مستند، نقد شده است.
معیار انتخاب این مقالات چه بوده است؟
در گزینش مقالات، چندین معیار در نظر گرفته شده و بدون هیچ گونه اغماض و مسامحه علمی، با این معیارها به گزینش پرداخته شده است.
مقالاتی که به لحاظ محتوا، غنی و ارزنده است و با زبان علمی و کاملا رَوِشمند فراهم آمده است؛ مقالاتی که به لحاظ تحلیل، مشتمل بر نظریاتی جدید است و در آن نوآوری و گره‌گشایی ملاحظه می‌شود.
مقالاتی که در تحریف زدایی و پیراستن خرافات از قیام امام حسین(ع) ارزنده و آموزنده است؛ مقالاتی که گزارشی مستند و دقیق از قیام آن حضرت ارائه کرده و در شمار نصوص دست اول قلمداد می‌شود.
مقالاتی که ضمن علمی و ارزنده بودن، مکتوم و مغفول مانده بود و در مطاوی مجموعه‌ها و کتابهای نایاب وجود داشت و بسیاری از عاشورا پژوهان از آن اطلاع نداشتند.
چند نمونه از این مقالات را نام ببرید؟
از میان مقالات دور از دسترس، می‌توان به مقالات حکمت شهادت سیدالشهداء، از علامه مجلسی؛ عزاداریهای نا مشروع، از علامه سید محسن امین؛ اسرار و آثار واقعه کربلا، از علامه جلاالدین همائی؛ حسین منَی و انا من حسین، از استاد محمد باقر بهبودی؛ عاشورا، عزاداری، شادی، روزه، از علامه محدث ارموی اشاره کرد.
با قاطعیت می‌توان گفت که در حدود بیست مقاله این مجموعه، یکسره نایاب بوده است و یافتن آن را می‌توان از مقوله«کشف» دانست.
شاید کمتر کسی بداند که علامه محدث ارموی، در ضمن تعلیقاتی که بر کتاب الرساله العلیه فی الاحادیث النبویه نگاشته است، بحثی بسیار گرانسنگ و طولانی درباره عاشورا و شادی دارد که با لحاظ استقصاء مطالب و شواهد، بی‌نظیر است.
همچنین مقاله استاد جلاالدین همائی که در اصل، سخنرانی رادیویی ایشان در پنجاه سال پیش بود و فقط یک بار منتشر شد و نسخه‌های آن سال‌هاست که وجود ندارد و حتی در ضمن مجموعه مقالات ایشان چاپ نشده است و شاید خانواده ایشان نیز از آن بی‌اطلاع باشد.
به هر حال، در حدود بیست مقاله این دانشنامه، یکسره دور از دسترس بوده و انتشار آن در این مجموعه، در واقع احیای آنهاست؛ همه مقالات این دانشنامه، در نوع خود بی‌نظیر و از بهترین مقالاتی است که تا کنون منتشر شده است.
هیچ مقاله ضعیف و حتی متوسطی در این مجموعه آورده نشده است؛ بی تردید در دهه‌های اخیر، دهها هزار مقاله درباره امام حسین(ع) نوشته و منتشر شده است، اما گزینش کمتر از صد مقاله از میان این همه آثار، نیازمند چندین و چند صافی نقد بوده است تا گلچینی از بهترین آثار گرد آید.
یکی از شاخصه‌هایی که در گزینش مقالات مد نظر بوده است، موضوع هدف‌شناسی امام حسین(ع) است؛ درباره این موضوع حساس و مختلف فیه، چند مقاله ارزنده، با گرایشهای متفاوت، گزینش شده است.
برای نمونه برخی از مقالاتی که با موضوع هدف شناسی امام حسین(ع) است را نام ببرید.
تنزیه ابوعبدالله الحسین(ع)، از سید مرتضی علم الهدی؛ حکمت شهادت سید الشهداء، از علامه مجلسی؛ چند قرائت از قیام امام حسین(ع) از دکتر حمید عنایت؛ در شناخت هدف امام، از استاد علی اکبر غفاری و سه نظر در هدف امام، از حجت الاسلام سید علی فرحی.
آیا از مقالات اساتید دانشگاه‌ها نیز در این مجموعه استفاده شده است؟
در گزینش مقالات، عمد بوده است که در کنار نام رجال بزرگ حوزوی و مراجع روحانی، از مقالات شخصیتهای دانشگاهی نیز استفاده شود.
بدین منظور، مقالاتی یافت شد که نویسندگان آنها در شمار زبده‌ترین استادان دانشگاهی و نویسندگان نام‌‌آور بودند؛ که می توان به محمد جعفر محجوب، دکتر حمید عنایت، دکتر مهدی محقق و دکتر محمد مهدی رکنی اشاره کرد.
شاید معدودی بدانند که پروفسور زریاب و دکتر مشایخ فریدونی، که از قله‌های علمی در عصر حاضر هستند ـ یک مقاله مشترک درباره امام حسین(ع) دارند که شاهکار است و مانندی برای آن یافت نمی‌شود.
همچنین بسیاری نمی‌دانند که دکتر محمد جعفر محجوب ـ که بزرگترین متخصص فولکور در ایران معاصر است ـ دو مقاله ارزنده درباره امام حسین(ع) در فرهنگ فولکور داردو یا دکتر رکنی، در موضوع گریه برای امام حسین(ع) تک‌نگاری مهمی دارد که شایان عنایت است.
آیا تمام این مقالات به زبان فارسی است؟
بخشی از مقالات این مجموعه، به زبان عربی و مشتمل بر«ترجمه و مقتل» امام حسین(ع) است؛ این مقالات در شمار منابع دست اول است و از قرن هشتم تجاوز نکرده است.
قدیمی ترین آنها متقل ابن سعد (۱۶۸ ـ ۲۳۰) و مقتل ابن عبد ربه (م ۳۲۸) است و سپس، قرن به قرن را شامل می‌شود؛ این بخش از کتاب، در حدود پانصد صفحه است و اگر مجالی موسع در نظر گرفته شود، حجم آن را می‌توان تا هزارصفحه افزایش داد و آن را در دو جلد مستقل، ذیل عنوان «موسوعه مقتل الحسین من ثراث المتقدمین» منتشر ساخت.
بخش مزبور برای جهان عرب بسیار سودمند و کار آمد است و می‌توان آن را همزمان در عراق و لبنان به چاپ سپرد.
و حرف آخر؟
در پایان به اطلاع می‌رساند که تا کنون بیش از هفتاد کتابشناسی امام حسین(ع) منتشر شده است و اینک نیز شماری از نهادها و اشخاص در حال تدوین کتابشناسیهایی دیگر هستند و تکرار در تکرار ملاحظه می‌شود؛ اما تاکنون یک مجموعه که شامل گزیده مهمترین مقالات علمی درباره امام حسین(ع) باشد، فراهم نیامده است.
با انتشار این کتاب، محققان به مجموعه‌ای دسترسی پیدا می‌کند که مشتمل است بر:
الف) گزیده نصوص اولیه درباره ترجمه و مقتل امام حسین(ع)
ب) گزیده مقالات تحلیلی درباره حیات و قیام آن حضرت.
با انتشار این کتاب، عده‌ای از بسیاری از کتاب‌ها مستغنی می‌شوند؛ عده‌ای به مقالات و رساله‌های نایاب دسترسی پیدا می‌کنند؛ عده‌ای آن را مجموعه‌ای می‌یابند که جامع و کامل است.
