دوازدهمین پیشوای معصوم، حضرت حجة بن الحسن المهدی، امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه ـ در نیمة شعبان سال ۲۵۵ هجری در شهر سامرا دیده به جهان گشود. او هم‌نام پیامبر اسلام (م ح م د) و هم‌کنیة آن حضرت (ابوالقاسم) است. ولی پیشوایان معصوم از ذکر نام اصلی او نهی فرموده‌اند. از جملة القاب آن حضرت، حجت، قائم، خلف صالح، صاحب‌الزمان، بقیة الله است و مشهورترین آنها «مهدی» است.
 
   پدرش، پیشوای یازدهم حضرت امام حسن عسکری(ع) و مادرش بانوی گرامی «نرجس» است که به نام ریحانه، سوسن و صیقل نیز از او یاد شده است. میزان فضیلت و معنویت نرجس خاتون تا آن حد والا بود که «حکیمه»، خواهر امام هادی(ع) که خود از بانوان عالی‌قدر خاندان امامت بود، او را سرآمد و سرور خاندان خویش، و خود را خدمت‌گذار او می‌نامید.
   حضرت مهدی دو دوره غیبت داشت: یکی کوتاه‌مدت (غیبت صغری) و دیگری درازمدت (غیبت کبری). اولی، از هنگام تولد تا پایان دوران نیابت خاصه ادامه داشته و دومی، با پایان دورة نخست آغاز شد و تا هنگام ظهور و قیام آن حضرت طول خواهد کشید.
 
غیبت صغری از سال ۲۶۰ هجری (سال شهادت امام یازدهم) تا سال ۳۲۹ (سال درگذشت آخرین نایب خاص امام) یعنی حدود ۶۹ سال بود. در دوران غیبت صغری، ارتباط شیعیان با امام  به‌کلی قطع نبود و آنان، به‌گونه‌ای خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند. در طول این مدت، افراد مشخصی به عنوان «نایب خاص» با حضرت در تماس بودند و شیعیان می‌توانستند به وسیلة آنان مسائل و مشکلات خویش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دریافت دارند و حتی گاه به دیدار امام نائل شوند. از این رو می‌توان گفت در این مدت، امام هم غایب بود و هم نبود.
 
   این دوره را می‌توان دوران آماده‌سازی شیعیان برای غیبت کبری دانست که طی آن ارتباط شیعیان با امام حتی در همین حد نیز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نایبان عام آن حضرت، یعنی فقهای واجد شرایط و آشنایان به احکام اسلام رجوع کنند.
 
   ... با سپری شدن دورة غیبت صغری، غیبت کبری و درازمدت امام آغاز شد که تا کنون نیز ادامه دارد و پس از این نیز تا زمانی که خداوند اذن ظهور و قیام به آن حضرت بدهد، ادامه خواهد داشت. غیبت دوگانة امام دوازدهم سال‌ها پیش از تولد او توسط امامان قبلی پیش‌گویی شده و از همان زمان توسط راویان و محدثان حفظ و نقل و در کتاب‌های حدیث ضبط شده است.
 
    نایبان خاص حضرت مهدی(ع) در دوران غیبت صغری، چهار تن از اصحاب باسابقة امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که «نواب اربعه» نامیده شده‌اند. اینان به ترتیب زمانی عبارت بودند از:
 
   ۱. ابو عَمْرو عثمان بن سعید عَمْری
   ۲. ابو جعفر محمد بن عثمان بن روح نوبختی
   ۳. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی
   ۴. ابوالحسن علی بن محمد سمری
 
منبع: سیرة پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسة امام صادق